اندوکاردیت

عفونت اندوکاردیت چیست؟ اندوکاردیت به معنی التهاب یا عفونت لایه درونی قلب (اندوکارد) و دریچه‌های قلبی است؛ یک وضعیت جدی و بالقوه کشنده که معمولاً به‌علت ورود میکروب به جریان خون و استقرار آن روی سطوح دریچه‌ها یا اندوکارد رخ می‌دهد. این بیماری قابل‌توجه اما قابل‌معالجه است؛ اگر تشخیص سریع و درمان تهاجمی آغاز شود شانس بهبودی قابل‌افزایش است. این مقاله به طور مفصل بررسی می‌کند که اندوکاردیت چیست، انواع شایع آن به‌ویژه اندوکاردیت عفونی چیست، و مهم‌تر از همه علائم کلیدی و هشداردهنده‌ای که نیاز به مراجعه فوری دارند. هدف آگاهی‌بخشی است تا بیماران و خانواده‌ها در صورت بروز نشانه‌های مشکوک، تعلل نکنند و سریعاً به متخصص قلب مراجعه کنند.

اندوکاردیت چیست

به زبان ساده اندوکاردیت التهاب یا عفونت پوشش داخلی قلب و معمولاً دریچه‌های قلبی است که می‌تواند بر عملکرد دریچه‌ها تأثیر بگذارد و باعث نارسایی قلبی یا عوارض سیستمیک شود. ورود باکتری یا قارچ به خون که روی بافت قلبی چسبیده و تشکیل «بیماری اندوکاردیت» می‌دهد. وقتی می‌پرسند «اندوکاردیت یعنی چی» یا «اندوکاردیت چیه»، پاسخ این است: یک عفونت جدی قلبی که نیازمند تشخیص با کشت خون، اکوکاردیوگرافی و درمان آنتی‌بیوتیکی طولانی‌مدت است. در تعریف بالینیِ دقیق‌تر، این بیماری به‌خصوص وقتی به‌صورت اندوکاردیت باکتریایی مطرح می‌شود، می‌تواند به‌سرعت پیشرفت کند و نیازمند بستری، درمان هدفمند و گاهی جراحی قلب باشد.

انواع اصلی اندوکاردیت عفونی

در طبقه‌بندی بالینیِ این بیماری، معمولاً براساس شروع و سرعت پیشرفت آن را به انواع مختلفی تقسیم می‌کنند. اشاره به انواع اندوکاردیت کمک می‌کند تا تصمیم درمانی سریع‌تر اتخاذ شود. یکی از تقسیم‌بندی‌های مهم، تفکیک بین فرم حاد و فرم تحت حاد است؛ این دسته‌بندی‌ها در تشخیص و تعیین ضرورت مداخله جراحی و انتخاب رژیم آنتی‌بیوتیکی بسیار مهم‌اند.

اندوکاردیت حاد (Acute Endocarditis)

اندوکاردیت حاد اغلب ظرف چند روز تا چند هفته شروع می‌شود و با تب بالا، تنگی نفس، شوک یا نارسایی سریع قلبی همراه است؛ علت شایع آن عوامل میکروبی بسیار تهاجمی مانند استافیلوکوک اورئوس است که می‌تواند حتی افراد سالم را مبتلا کند و حالت تهدیدکننده زندگی ایجاد نماید. در این شکل، علائم شایع شامل تب شدید، تپش قلب نامنظم و ایجاد سوفل جدید یا تشدید سوفل قبلی است؛ درمان فوراً با آنتی‌بیوتیک‌های داخل‌وریدی و در مواردی جراحی دریچه‌ای انجام می‌پذیرد تا از بروز عوارض شدید جلوگیری شود. عبارت «علائم شایع اندوکاردیت حاد» در اینجا توضیح داده شد تا حساسیت بالینی نسبت به این فرم افزایش یابد.

اندوکاردیت تحت حاد (Subacute Endocarditis)

اندوکاردیت تحت حاد چیست: این فرم به تدریج طی چند هفته تا چند ماه خود را نشان می‌دهد و علائم اولیه آن خفیف، غیر اختصاصی و گمراه‌کننده‌اند؛ بیماران ممکن است صرفاً شکایت از خستگی، تب خفیف و کاهش وزن داشته باشند و به همین دلیل تشخیص به تأخیر می‌افتد. این نوع اغلب در افرادی با بیماری‌های زمینه‌ای دریچه‌ای یا دریچه مصنوعی دیده می‌شود و نیازمند پیگیری دقیق، کشت خون‌های مکرر و اکوکاردیوگرافی جهت یافتن رشد میکروبی روی دریچه‌هاست؛ به‌دلیل روند کند آن، اصطلاح «بیماری تحت حاد» نیز برای توصیف وضعیت استفاده می‌شود.

علائم و نشانه های کلیدی بیماری اندوکاردیت

علائم اندوکاردیت ممکن است متنوع و گاهی شبیه دیگر بیماری‌های شایع باشند، بنابراین شناخت الگوها و ترکیب‌های هشداردهنده حیاتی است تا تشخیص زودرس امکان‌پذیر شود. مهم است که هر ترکیب از تب طولانی با علائم قلبی یا عروقی را جدی بگیریم و به‌ویژه در افراد پرخطر سریعاً ارزیابی تخصصی انجام شود.

علائم عمومی و شبیه به آنفولانزا

تب مداوم یا نوسانی، لرز، تعریق شبانه، خستگی شدید، دردهای عضلانی و کاهش وزن غیرقابل توضیح از جمله علائم عمومی شایع‌اند؛ این مجموعه ممکن است بیمار را ابتدا به سمت تشخیص‌های عفونی شایع‌تر هدایت کند، اما وجود هرکدام همراه با سابقه قلبی یا فاکتور خطر باید پزشک را به اندوکاردیت مشکوک کند. در توصیف «علائم بیماری اندوکاردیت چیست» باید تأکید کرد که این علامت‌ها اغلب غیر اختصاصی‌اند ولی در ترکیب با یافته‌های بالینی دیگر ارزش تشخیصی پیدا می‌کنند.

علائم تخصصی قلبی و عروقی

ظهور یا تشدید سوفل قلبی، تنگی نفس، درد قفسه سینه و نشانه‌های نارسایی دهلیزی یا بطنی می‌تواند نشان‌دهنده آسیب واقعی به ساختار دریچه‌ها باشد؛ همچنین امبولی سیستمی یا ریوی ناشی از قطعات عفونی جداشده ممکن است به‌صورت سکته‌های متعدد اندام‌ها یا تنگی نفس حاد بروز کند. لذا هر کدام از این یافته‌ها در کنار تب باید فوراً پیگیری شوند زیرا می‌تواند نشان‌دهنده پیشرفت سریع اندوکاردیت قلبی باشد.

نشانه های پوستی و محیطی

برخی تظاهرات پوستی و چشمی کلاسیک مانند لکه‌های جانوی (Janeway lesions)، گره‌های اوسلر (Osler’s nodes)، لکه‌های راث (Roth spots) و خونریزی‌های خطی زیر ناخن (splinter hemorrhages) از نشانه‌های بیماری اندوکاردیت به‌خصوص در فرم‌های طولانی‌تر هستند و نشان‌دهنده امبولیزاسیون یا واکنش‌های ایمنی هستند؛ شناسایی این علائم به تشخیص زودهنگام کمک می‌کند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر اندوکاردیت هستند

افرادی که دارای دریچه مصنوعی، دریچه‌های آسیب‌دیده، نقص مادرزادی قلبی، سابقه قبلی اندوکاردیت، سیستم ایمنی ضعیف یا رفتارهای پرخطر مانند تزریق مواد مخدر داخل وریدی هستند، در معرض خطر بالاتر ابتلا به اندوکاردیت قرار دارند؛ همچنین بهداشت دهان و دندان ضعیف می‌تواند به‌طرز قابل‌توجهی خطر را افزایش دهد و به همین دلیل تاکید بر مراقبت‌های دهانی و دندانی به‌عنوان بخشی از پروفیلاکسی اندوکاردیت وجود دارد. در افراد پرخطر، غربالگری سریع و مشورت با متخصص قلب در مواجهه با تب پایدار ضروری است.

نتیجه‌گیری

اندوکاردیت یک عفونت جدی و بالقوه تهدیدکننده زندگی است که معمولاً از ورود میکروب به خون و استقرار آن روی دریچه‌ها ناشی می‌شود؛ شناسایی به‌موقع ترکیبی از تب طولانی‌مدت با نشانه‌های قلبی (مثل سوفل جدید یا تنگی نفس) یا علائم پوستی کلاسیک باید باعث مراجعه فوری به مراکز درمانی شود. درمان مؤثر اغلب شامل آنتی‌بیوتیک‌های داخل‌وریدی هدفمند و در مواردی جراحی است؛ از این رو شناخت علائم اندوکاردیت عفونی و فاکتورهای پرخطر می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. اگر هر ترکیبی از علائم ذکرشده را مشاهده کردید، به‌ویژه در صورت قرارگیری در گروه‌های پرخطر، بدون تأخیر به پزشک یا مرکز اورژانس مراجعه کنید.

سوالات متداول

اندوکاردیت چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص معمولاً بر پایه تکرار کشت خون، اکوکاردیوگرافی (ترانس‌توراسیک یا ترنس‌ازوفاژیال) و مجموعه‌ای از معیارهای بالینی (مانند معیارهای دوک) انجام می‌شود.

آیا اندوکاردیت با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود؟
بله؛ بیشتر موارد نیاز به دوره طولانی آنتی‌بیوتیک داخل‌وریدی دارند و در مواردی که صدمه شدید دریچه‌ای یا عوارض امبولیک وجود داشته باشد، جراحی لازم می‌شود.

آیا می‌توان از اندوکاردیت پیشگیری کرد؟
مراقبت دقیق دهان و دندان و مدیریت فاکتورهای پرخطر مهم است؛ برای گروه‌های پُرخطر نیز دستورالعمل‌هایی درباره پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیکی قبل از برخی روش‌های دندانی وجود دارد که باید بر اساس توصیه‌های متخصص قلب اجرا شود.