جراحی تعویض دریچه قلب یکی از پیشرفتهترین روشهای درمانی برای بیماران مبتلا به نارسایی یا تنگی شدید دریچههای قلبی است. در این عمل، پزشک متخصص بهوسیله روشهای باز یا کمتهاجمی اقدام به خارج کردن دریچه آسیبدیده و جایگزینی آن با یک دریچه مصنوعی یا بیولوژیک مینماید. هدف از عمل تعویض دریچه قلب کاهش علائم بالینی، بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری از عوارض جدی قلبی–عروقی است. در این مقاله خواهید خواند که فرآیند تعویض دریچه قلب چگونه است و مراحل جراحی، انواع دریچهها، خطرات احتمالی و مراقبتهای قبل و بعد از عمل تشریح خواهد شد تا بیماران و خانوادهها با آگاهی کامل تصمیمگیری کنند.
تعویض دریچه قلب چیست و چه زمانی انجام می شود؟
دریچههای قلب نقش حیاتی در هدایت جریان خون و حفظ یکطرفه بودن آن دارند. زمانی که این دریچهها بهعلت بیماریهای مادرزادی، عفونتهای میکروبی یا فرسایش ناشی از افزایش سن دچار تنگی یا نارسایی شوند، خون نمیتواند بهدرستی در بطنها و دهلیزها حرکت کند. پزشک قلب با بررسی علائم بالینی مانند خستگی شدید، تنگی نفس و ورم اندامها و انجام آزمایشهایی همچون اکوکاردیوگرافی، تصمیم میگیرد که تعویض دریچه لازم است یا نه. وقتی درمان دارویی پاسخگو نباشد و زندگی بیمار در معرض خطر قرار گیرد، جراحی تعویض دریچه قلب میتواند گزینه نجاتبخش باشد.
کدام دریچه های قلب قابلیت تعویض دارند؟
در عمل تعویض دریچه های قلب چهار دریچه اصلی قلب شامل میترال، آئورت، سهلتی (تریکوسپید) و ریوی مورد توجه قرار میگیرند. دریچه میترال بین دهلیز و بطن چپ، دریچه آئورت بین بطن چپ و آئورت، دریچه سهلتی بین دهلیز و بطن راست و دریچه ریوی بین بطن راست و شریان ریوی مستقر هستند. در مواردی که تخریب یا تنگی این دریچهها شدید بوده و اختلال عملکرد قلبی–عروقی شدید شده باشد، جراح قلب با جراحی تعویض دریچه قلب اقدام به جایگزینی دریچه معیوب میکند تا گردش خون طبیعی بازیابی شود.
مراحل جراحی تعویض دریچه قلب
در بررسی چگونگی تعویض دریچه قلب، نخست بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار میگیرد تا دردی احساس نشود و تارهای صوتی و راه هوایی ایمن باقی بماند. سپس قفسه سینه بهصورت باز با برش در ناحیه سینه یا بهصورت کمتهاجمی با برشهای کوچک آماده میشود و بیمار به دستگاه قلبی ریوی متصل میگردد. در ادامه، جراح دریچه آسیبدیده را خارج کرده و دریچه جدید را در جایگاه مناسب فیکس میکند. پس از اطمینان از کارکرد صحیح دریچه جایگزین، گردش خون به مسیر طبیعی خود بازگشته و قفسه سینه بسته میشود تا فرآیند تعویض دریچه به اتمام برسد.
انواع دریچه مورد استفاده در جراحی تعویض
در انتخاب دریچه جدید، دو دسته اصلی دریچههای مصنوعی و بیولوژیکی مدنظر قرار میگیرند که هر یک ویژگیها و مزایای خاص خود را دارد.
دریچه های مصنوعی
دریچههای مصنوعی از فلز یا جنسهای پلیمری ساخته میشوند و عمر بسیار طولانی دارند. این نوع دریچهها بهدلیل دوام بالا نیازمند مصرف مادامالعمر داروهای رقیقکننده خون مانند وارفارین هستند تا از تشکیل لخته خون روی سطح آنها جلوگیری شود. تعویض دریچه با دریچه مصنوعی مناسب بیمارانی است که توان مدیریت دقیق درمان ضدانعقادی را داشته باشند.
دریچه های بیولوژیکی
دریچههای بیولوژیکی از بافت حیوانی یا انسانی تهیه میشوند و نیازی به درمان ضدانعقادی طولانیمدت ندارند. هرچند عمر این دریچهها کمتر از نوع مصنوعی است، برای بیماران مسن یا افرادی که نمیتوانند وارفارین مصرف کنند، گزینهای ایدهآل محسوب میشوند. در این شرایط خطرات عمل تعویض دریچه قلب با دریچه بیولوژیک کاهش مییابد.
دریچه های TAVR
علاوه بر این دو نوع اصلی، نوع دیگری از دریچهها نیز وجود دارند که به آنها دریچههای TAVR گفته میشود. این دریچهها نوعی دریچه بیولوژیکی هستند که درون یک استنت فلزی انعطافپذیر قرار دارند. تعویض این دریچهها از طریق کاتتر و بدون نیاز به جراحی باز قفسه سینه انجام میشود. این روش معمولاً برای بیمارانی که شرایط پرخطری دارند و یا در سنین بالا هستند، مناسب است.
نکته مهم: انتخاب نوع دریچه مصنوعی مناسب برای هر بیمار باید توسط پزشک متخصص قلب و با در نظر گرفتن شرایط خاص بیمار و با توجه به مزایا و معایب هر نوع دریچه انجام شود.
خطرات و عوارض جراحی تعویض دریچه قلب
جراحی تعویض دریچه قلب، اگرچه در بسیاری از موارد نتایج بسیار موفقی دارد، اما همچون هر جراحی بزرگ، با احتمال بروز برخی عوارض همراه است. آشنایی با این خطرات و پایش دقیق آنها در دوره بستری، به کنترل و کاهش آنها کمک میکند:
- خونریزی پس از عمل: ممکن است در اثر جراحی یا مصرف داروهای رقیقکننده خون ایجاد شود و در برخی موارد نیاز به مداخله مجدد دارد.
- تشکیل لخته خون و سکته: بهویژه در صورت نوسان در میزان داروهای ضدانعقاد، خطر آمبولی و سکته مغزی وجود دارد.
- عفونت محل برش جراحی: یکی از عوارض شایع بعد از عمل است که با رعایت بهداشت و مصرف آنتیبیوتیکهای تجویزشده کنترل میشود.
- واکنش به بیهوشی: ممکن است برخی بیماران دچار افت فشار، تهوع، یا سایر واکنشهای ناخواسته به داروهای بیهوشی شوند.
- مشکلات تنفسی: بهویژه در بیماران با سابقه بیماری ریوی، پس از جراحی ممکن است تهویه طبیعی ریهها مختل شود.
- نارسایی موقت کلیوی: در برخی موارد، کاهش جریان خون حین عمل میتواند عملکرد کلیه را برای مدتی مختل کند.
- آریتمی قلبی: اختلال در ضربان قلب ممکن است به دنبال جراحی بروز کند و در صورت نیاز با دارو یا ضربانساز درمان میشود.
آگاهی از خطرات عمل تعویض دریچه قلب و مراقبت دقیق تیم پزشکی، نقش کلیدی در کاهش خطرات و تضمین ایمنی بیمار ایفا میکند.
مراقبت های بعد از تعویض دریچه قلب
پس از اتمام جراحی، بیماران به بخش مراقبتهای ویژه منتقل میشوند و تحت نظارت مداوم قرار میگیرند. کنترل فشار خون و ضربان قلب اهمیت ویژهای دارد. بهمحض پایداری وضعیت، بیمار به بخش منتقل شده و با آموزش نحوه مصرف داروهای رقیقکننده، رژیم غذایی کمنمک و کمچرب و برنامه ورزشی سبک آشنا میشود. ارتباط مستمر با تیم پزشکی در هفتهها و ماههای اول پس از تعویض دریچه برای تشخیص زودرس عوارض اهمیت زیادی دارد.
دوران نقاهت پس از جراحی
دوران نقاهت معمولاً بین ۶ تا ۱۲ هفته طول میکشد و بسته به سن، وضعیت عمومی و نوع دریچه انتخاب شده متغیر است. بیمار باید از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند، تمرینات تنفسی و پیادهروی سبک را روزانه انجام دهد و هرگونه علامت غیرطبیعی مانند تب، درد قفسه سینه یا تنگی نفس را فوراً گزارش دهد. رعایت دقیق توصیههای پزشک در این مرحله تضمینکننده موفقیت تعویض دریچه و بازگشت سریع به زندگی روزمره است.
تفاوت های تعویض دریچه قلب در زنان و سالمندان
تغییرات فیزیولوژیک در زنان شامل نکات خاصی همچون برنامهریزی برای بارداری و کنترل وزن پیش از عمل است. در سالمندان، کاهش توده عضلانی و مشکلات زمینهای مانند پوکی استخوان یا دیابت ریسک جراحی را افزایش میدهد. تیم پزشکی باید در زنان به اثرات هورمونی و در سالمندان به نیازهای تغذیهای و توانبخشی توجه کند تا نتایج عمل تعویض دریچه قلب برای این گروهها بهینه شود.
فیلم جراحی تعویض دریچه قلب با توضیح ساده
برای آشنایی تصویری با مراحل جراحی و افزایش اطمینان بیماران، منابع آموزشی معتبر ویدیویی موجود است. مشاهده فیلم تعویض دریچه قلب یا فیلم عمل تعویض دریچه قلب با زیرنویس فارسی میتواند درک بهتری از فرآیند بیهوشی، روش باز و کمتهاجمی و نحوه قرارگیری دریچه جدید فراهم کند. مطالعه این ویدئوها پیش از عمل به کاهش اضطراب و افزایش مشارکت بیمار در روند درمان کمک میکند.
نتیجهگیری
تعویض دریچه قلب اقدامی حیاتی برای بهبود عملکرد قلب و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به نارسایی یا تنگی دریچههای قلبی است. شناخت دقیق دلایل عمل، مراحل جراحی، انواع دریچهها، عوارض احتمالی و مراقبتهای قبل و بعد از عمل، بیماران و خانوادهها را قادر میسازد که با اعتماد به نفس تصمیمگیری کنند و با آمادگی کامل در مسیر درمان گام بردارند. همکاری مستمر با تیم پزشکی و پیگیری دقیق توصیهها، کلید موفقیت تعویض دریچه و تضمین نتایج مطلوب آن خواهد بود.
سؤالات متداول
چه عواملی باعث آسیب به دریچههای قلب میشوند؟
عوامل ارثی، عفونتهای قلبی (اندوکاردیت)، افزایش سن و بیماریهای روماتیسمی از علل اصلی آسیب دریچههای قلب هستند.
کدام نوع دریچه برای بیماران جوان مناسبتر است؟
معمولاً دریچههای مصنوعی با عمر طولانی برای بیماران جوان مناسبتر است، اما نیاز به مصرف مادامالعمر داروهای رقیقکننده خون دارد.
آیا بعد از تعویض دریچه میتوان فعالیتهای ورزشی انجام داد؟
بله، پس از گذراندن دوران نقاهت و تحت نظر پزشک میتوان با ورزشهای سبک مانند پیادهروی و شنا به تدریج فعالیت فیزیکی را از سر گرفت.
