شلی دریچه میترال یکی از اختلالات شایع دریچهای قلب است که در آن ساختار طبیعی دریچه میترال دچار اختلال عملکرد میشود. در این حالت دریچه بهدرستی بسته نمیشود و خون بهسمت دهلیز چپ بازمیگردد. شناسایی بهموقع شلی دریچه میترال اهمیت زیادی دارد زیرا اگر این اختلال بدون درمان باقی بماند، ممکن است بهتدریج به نارسایی قلبی، آریتمی و اختلال عملکرد بطن چپ منجر شود. هدف این مقاله پرداختن به تعریف، علل، تظاهرات بالینی، تشخیص و گزینههای درمانی شلی دریچه میترال است تا بیماران، خانوادهها و کادر درمان با آگاهی کامل نسبت به این وضعیت اقدام نمایند. در ادامه، مطالب بهصورت منظم و علمی ارائه میشود.
شلی دریچه میترال چیست؟
شل شدن دریچه میترال به وضعیتی گفته میشود که در آن یکی از لتهای دریچه یا هر دو لت بهدلیل ضعف بافت همبند یا تغییرات ساختاری قادر به بسته شدن کامل نبوده و پشت باز میمانند. شلی دریچه میترال چیست سؤال مهمی است که با بررسی ساختار آناتومیک دریچه شامل لتهای دریچه، رشتههای تاندون و ماهیچههای پاپیلری پاسخ داده میشود. در برخی بیماران این اختلال بهصورت مادرزادی وجود دارد و در گروه دیگری بهدلیل تغییرات تخریبی اکتسابی با افزایش سن یا عفونتهای دریچهای ایجاد میشود. در هر دو حالت، عدم انسداد کامل مسیر خون سبب برگشت خون به دهلیز چپ و افزایش فشار آن ناحیه میشود. استفاده از عبارت شلی دریچه میترال بهعنوان کلمه کلیدی در این بخش به درک بهتر عارضه کمک میکند.
علل شل شدن دریچه میترال قلب
در بررسی علتهای بروز این اختلال، موارد متعددی مطرح است که شایعترین آنها عبارتند از پرولاپس دریچه میترال، تب روماتیسمی و اختلال در بافت همبند مانند سندرم مارفان. افزایش سن نیز باعث فرسایش و تغییرات تخریبی در بافت دریچه میشود و عفونتهای دریچهای میتوانند ساختار متصلشونده لتها را تخریب نمایند. برخی بیماریهای خودایمنی نیز با حمله به بافت همبند دریچه، شل شدن دریچه میترال قلب را تسریع میکنند. سابقه خانوادگی در مواردی عامل زمینهای مهمی است که بروز این اختلال را افزایش میدهد. توجه به این عوامل در تشخیص زودهنگام و مدیریت مناسب بیماری نقش تعیینکنندهای دارد.
علائم شلی دریچه میترال
علائم این اختلال در مراحل اولیه ممکن است خفیف یا نامحسوس باشند ولی با پیشرفت بیماری بیماران اغلب از تپش قلب، تنگی نفس در حین فعالیت، خستگی زودرس و گاهی درد مبهم قفسه سینه شکایت دارند. کاهش تحمل فعالیت بدنی معمولاً بهتدریج ایجاد میشود و بیمار ممکن است هنگام بالا رفتن از پله یا پیادهروی کوتاه دچار تنگی نفس شود. در برخی موارد آریتمیهای دهلیزی مانند فیبریلاسیون دهلیزی بروز میکند که خود میتواند منجر به احساس طپش نامنظم قلب و سرگیجه شود. معاینه بالینی در برخی بیماران صدای کلیک سیتولاژیک یا سوفل میترال را نشان میدهد.
روش های تشخیص شلی دریچه میترال
برای تعیین شدت و نوع شلی دریچه میترال، ابزارهای تشخیصی متعددی بهکار میروند. اکوکاردیوگرافی ترانستوراسیک اولین و اصلیترین روش است که با تصویر دو و سهبعدی از آناتومی دریچه، میزان برگشت خون را نشان میدهد. در موارد مشکوک یا نیاز به اطلاعات دقیقتر، اکوکاردیوگرافی از طریق مری (TEE) انجام میشود. نوار قلب برای شناسایی آریتمیها و الگوهای هدایت غیرطبیعی و MRI قلب برای بررسی دقیق فیزیولوژی دریچه و عملکرد بطن چپ کاربرد دارد. همچنین آزمایشهای خونی در تشخیص علل التهابی یا عفونی دریچه میترال شل شده میتوانند مفید باشند.
پیامدهای شل بودن دریچه میترال بر سلامت قلب
بازگشت خون به دهلیز چپ باعث افزایش حجم و فشار در این حفره میشود که در درازمدت منجر به گشاد شدن دهلیز چپ و افزایش فشار شریان ریوی میگردد. این تغییرات هم میتواند به نارسایی قلبی منجر شود و هم زمینهساز آریتمیهای دهلیزی گردد. در صورت شدید بودن برگشت خون، عملکرد بطن چپ کاهش یافته و در نتیجه علائمی نظیر تنگی نفس در استراحت و ادم اندام تحتانی بروز مییابد. علاوه بر آن، افزایش فشار داخل دهلیز چپ خطر تشکیل لخته و آمبولی را افزایش میدهد. از این رو، توجه به پیامدهای دریچه میترال قلب شل باشد در برنامهریزی درمانی بسیار مهم است.
آیا شلی دریچه میترال نیاز به درمان دارد؟
تصمیم به درمان بر اساس شدت علائم بالینی، میزان نارسایی میترال در اکوکاردیوگرافی و تأثیر آن بر عملکرد بطن چپ اتخاذ میشود. بیماران بدون علامت و با درجه خفیف برگشت خون معمولاً در فواصل زمانی مشخص تحت نظر قرار میگیرند. در صورت بروز علائم متوسط تا شدید یا کاهش قطر بطن چپ، آغاز درمان دارویی با هدف کاهش علائم و پیشگیری از پیشرفت آسیب بطن چپ ضروری است. همچنین در موارد پیشرفته که عملکرد بطن چپ دچار اختلال قابلتوجه شده یا حجم برگشت خون بسیار زیاد است، نظر جراحی ترمیم یا تعویض دریچه مطرح میشود.
درمان های دارویی و جراحی شلی دریچه میترال
در درمانهای دارویی کنترل علائم با استفاده از بتابلوکرها برای کاهش تپش قلب، دیورتیکها جهت کاهش احتباس مایعات و در صورت نیاز داروهای ضدآریتمی برای جلوگیری از فیبریلاسیون دهلیزی اعمال میشود. این داروها بهطور موقت باعث کاهش فشار داخل بطنها و بهبود کیفیت زندگی بیمار میگردند. درمان شل بودن دریچه میترال در مراحل پیشرفته ممکن است به ترمیم یا تعویض دریچه نیاز داشته باشد که با جراحی قلب باز یا روشهای کمتهاجمی مانند کاتتر دریچهای انجام میگیرد. انتخاب روش جراحی با توجه به شرایط بالینی، سن بیمار و نوع آسیب دریچه صورت میگیرد.
تمایز میان شلی دریچه میترال و پرولاپس دریچه میترال
اگرچه شلی دریچه میترال و پرولاپس دریچه میترال اغلب بهعنوان اختلالات مشابه شناخته میشوند، اما تفاوتهایی در سیر بالینی و ساختار آناتومیک دارند. در پرولاپس، لتهای دریچه بیش از حد به داخل دهلیز چپ میآیند ولی ممکن است کاملاً بسته شوند، در حالی که در شلی دریچه میترال فقدان انسداد کامل مدام وجود دارد. پرولاپس اغلب در افراد جوان و بدون علامت بروز میکند ولی شلی دریچه میترال اغلب در سنین بالاتر و با علائم قابلتوجه همراه است. تشخیص دقیق با اکوکاردیوگرافی دو بعدی و سهبعدی انجام میشود.
آیا شلی دریچه میترال با گذر زمان تشدید می شود؟
عوامل متعددی بر پیشرفت شلی دریچه میترال تأثیرگذارند که از آن جمله میتوان به پیری، افزایش فشار خون سیستمیک و وجود بیماریهای همراه اشاره کرد. در صورت عدم کنترل فشار خون و عدم پیگیری پزشکی منظم، ساختار دریچه بیشتر تخریب شده و شل شدگی دریچه میترال قلب با شدت بیشتری ادامه مییابد. همچنین سبک زندگی کمتحرک و رژیم غذایی نامناسب میتواند بار کار قلب را افزایش دهد و روند پیشرفت نارسایی قلبی را تسریع نماید. پایش دورهای با اکوکاردیوگرافی برای ارزیابی تغییرات ساختاری دریچه ضروری است.
تغذیه و ورزش مناسب در بیماران مبتلا به شلی دریچه میترال
اصول یک سبک زندگی سالم در کنترل بار قلبی و پیشگیری از پیشرفت شلی دریچه میترال اهمیت دارد. مصرف رژیم غذایی متعادل سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل میتواند به کاهش فشار خون و التهاب کمک کند. مصرف محدود نمک و چربیهای اشباع در کاهش احتباس مایعات مؤثر است. ورزش منظم با شدت ملایم تا متوسط مانند پیادهروی سریع، شنا یا دوچرخهسواری کنترلشده، باعث تقویت عضله قلب و بهبود عملکرد عروقی میشود. بیماران باید از فعالیتهای سنگین و فشار زیاد خودداری کنند و پیش از شروع برنامه ورزشی با پزشک مشورت نمایند.
جمعبندی
شلی دریچه میترال وضعیتی است که در آن عدم بستهشدن کامل دریچه میترال منجر به برگشت خون و افزایش فشار در دهلیز چپ میشود. این اختلال میتواند ناشی از عوامل مادرزادی، تخریبی یا التهابی باشد و با علائمی نظیر تپش قلب، تنگی نفس و خستگی همراه است. تشخیص با اکوکاردیوگرافی و نوار قلب صورت میگیرد و درمان آن بر مبنای شدت بیماری شامل مراقبتهای دارویی، تغییر سبک زندگی و در موارد پیشرفته جراحی میباشد.
سؤالات متداول
آیا شلی دریچه میترال همیشه نیاز به جراحی دارد؟
درمان ابتدا با دارودرمانی و پایش دورهای صورت میگیرد و تنها در موارد شدید یا بروز نارسایی قلبی، جراحی ضرورت مییابد.
آیا ورزش منعی برای بیماران شلی دریچه میترال وجود دارد؟
بیماران میتوانند با تأیید پزشک، فعالیتهای هوازی ملایم تا متوسط را انجام دهند ولی از ورزشهای سنگین خودداری کنند.
آیا شلی دریچه میترال در کودکان هم دیده میشود؟
بله؛ برخی بیماران بهطور مادرزادی مبتلا هستند ولی شیوع آن در بزرگسالان و افراد مسن بیشتر است.
