پرولاپس دریچه میترال یکی از شایعترین اختلالات دریچهای قلب است که در زبان عامیانه به آن افتادگی دریچه میترال نیز گفته میشود. پرولاپس دریچه میترال وقتی اتفاق میافتد که یک یا هر دو لت (leaflet) دریچه میترال در هنگام انقباض بطن چپ به سمت دهلیز چپ برآمده شوند و نتوانند کاملاً بسته بمانند؛ این وضعیت در اغلب موارد خوشخیم است و بر طول عمر اکثر بیماران اثر منفی ندارد. این مقاله بهطور جامع به تعریف، علل، علائم، روشهای تشخیص، گزینههای درمانی و عوارض احتمالی پرولاپس میترال میپردازد تا منبعی معتبر برای بیماران و دانشجویان فراهم آورد.
پرولاپس دریچه میترال یا بیماری MVP چیست
پرولاپس دریچه میترال چیست؟ پرولاپس دریچه میترال وضعیتی است که در آن یکی یا هر دو لت دریچه میترال در طول سیستول (انقباض بطن چپ) به سمت دهلیز چپ برآمده میشوند و گاهی موجب کمی نشت خون به عقب (نارسایی دریچه میترال) میگردد. در تعریف پزشکی، این پدیده با تغییرات فیبرو میکسوماتوزیستی (ضخیم و کشسان شدن لتها) همراه است که حرکت بیش از حد نوک لتها و جلوآمدگی آنها را سبب میشود؛ به همین دلیل عبارت mvp بیماری یا ام وی پی قلب برای این مجموعه تغییرات بهکار میرود. پرولاپس دریچه میترال در مطالعات جمعیتی با شیوع حدود ۲–۳٪ گزارش شده است و بنابراین یک یافته نسبتاً شایع در جامعه است.
علل و عوامل ایجاد کننده پرولاپس میترال
شاید برایتان سوال شده باشد که علل و عوامل بیماری قلبی mvp چیست؟ باید گفت که شایعترین علت پرولاپس دریچه میترال، دژنراسیون میکلوماتوز یا تغییرات میکسوماتوز در بافت همبند لتها و طنابهای نگهدارنده است که باعث ضخیم و انعطافپذیر شدن بیش از حد بافت دریچه میشود. این تغییرات میتوانند بهصورت خانوادگی یا مرتبط با بیماریهای بافت همبندی مانند سندرم مارفان، اختلالات ایهلرز-دنلوس و سایر سندرمها بروز کنند؛ همچنین ارتباط ژنتیکی و خانوادگی در بخشی از موارد اثبات شده است. در برخی بیماران، تغییرات ساختاری محیط دریچه و دخالت در آناتومی حلقه میترال (annulus) نیز نقش دارد که میتواند پیشرفت علائم یا ایجاد نارسایی را تسریع کند.
شایع ترین علائم بالینی پرولاپس دریچه میترال
اکثر بیماران مبتلا به پرولاپس دریچه میترال هیچ علامت قابلتوجهی ندارند و وضعیت را تنها در معاینه روتین یا در اکوکاردیوگرافی متوجه میشوند؛ این نکته نشاندهنده طبیعت عمدتاً خوشخیم بیماری است. در بیمارانی که علامتدار میشوند، علائم ممکن است شامل تپش قلب (احساس ضربان سریع، کوبنده یا نامنظم)، درد قفسه سینه (در بعضی بیماران)، خستگی، سرگیجه یا احساس سبکی سر و تنگی نفس در هنگام فعالیت یا استرس باشد. برخی بیماران نیز حملات اضطراب یا پانیک را تجربه میکنند که ممکن است با نشانههای کاردیوژنیک اشتباه گرفته شود؛ توجه دقیق پزشک و ارزیابی اکوکاردیوگرافی برای افتراق ضروری است.
روش های تشخیص قطعی بیماری MVP
اولین گام تشخیص اغلب معاینه فیزیکی و شنیدن صدای «کلیک» یا سوفل میترال توسط پزشک است که احتمال پرولاپس را مطرح میکند؛ با این حال تشخیص قطعی و تعیین شدت پرولاپس دریچه میترال تنها با اکوکاردیوگرافی انجام میشود. اکوکاردیوگرافی تَرَنستوراسیک (TTE) معمولاً توانایی نمایش حرکت لتها، ضخامت و میزان رجورژیتاسیون را دارد و در موارد نامشخص یا نیاز به بررسی بیشتر، اکوکاردیوگرافی از طریق مری (TEE) یا MRI قلبی تکمیلی مورد استفاده قرار میگیرد. در صورت وجود شک بالینی یا صداهای مشکوک، انجام اکو بهعنوان استاندارد پیگیری توصیه میشود.
رویکردهای درمانی در پرولاپس دریچه میترال
در درمان پرولاپس دریچه میترال، هدف اصلی تعیین نیاز به درمان فعال یا پیگیری است؛ بسیاری از بیماران با پرولاپس خفیف نیازی به مداخله ندارند و تحت پایش دورهای قرار میگیرند. در بیمارانی که علائم نظیر تپش قلب یا درد دارند، درمانهای حمایتی و دارویی نظیر بتابلاکرها میتوانند کمککننده باشند و درمان علامتی را بهبود بخشند. تنها در مواردی که نارسایی دریچه میترال شدید ایجاد شده باشد و اثر همودینامیک یا خطرات بلندمدت قابل توجه باشد، مداخلات تهاجمی مانند ترمیم یا تعویض دریچه و روشهای کمتر تهاجمی مانند MitraClip بر اساس دستورالعملهای ACC/AHA مد نظر قرار میگیرند؛ تصمیمگیری باید در تیم قلبی و بر اساس معیارهای عملکرد بطن و شدت نارسایی انجام شود.
مدیریت بیماران بدون علامت و با نارسایی خفیف
بسیاری از افراد دارای پرولاپس دریچه میترال بدون علامت تنها به پیگیری بالینی و اکوکاردیوگرافی دورهای نیاز دارند و توصیههای عمومی شامل حفظ سبک زندگی سالم، کنترل فشار خون و مراجعه مرتب به متخصص قلب است؛ تجویز دارو یا محدودیتهای شدید در این گروه معمولاً لازم نیست مگر اینکه تغییر در شدت نارسایی رخ دهد.
درمان دارویی برای کنترل علائم بیماری
برای کنترل تپش قلب و برخی شکایات خوداظهاری مرتبط با پرولاپس، پزشکان ممکن است از بتابلاکرها استفاده کنند که در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی موثر هستند؛ در صورت وجود آریتمی خاص یا دیگر نشانهها، درمان اختصاصی براساس الگوی ECG و نظر قلبی انجام میشود. همچنین پیشگیری از اندوکاردیت عفونی بر اساس ریسک و دستورالعملهای فعلی برای موارد منتخب مطرح میشود.
چه زمانی نیاز به مداخله جراحی است
مداخله جراحی (ترمیم یا تعویض دریچه) معمولاً زمانی مطرح میشود که پرولاپس منجر به نارسایی شدید دریچه میترال شده و همزمان معیارهای عملکردی بطن یا علائم بالینی ایجاب کند؛ طبق راهنماهای معتبر، تصمیم به جراحی باید در مراکز تخصصی و توسط تیم قلب اتخاذ شود و در بسیاری از موارد ترمیم دریچه (repair) نسبت به جایگزینی ارجح است.
مهمترین عوارض پرولاپس دریچه میترال
اگرچه در اکثریت موارد پرولاپس با مشکلی حاد همراه نیست، اما عوارض بالقوه شامل پیشرفت به نارسایی شدید دریچه میترال، افزایش احتمال اندوکاردیت عفونی در شرایط خاص، و بروز آریتمیهای قلبی است که در موارد نادر میتواند به نیاز به مداخلات تهاجمی یا حتی خطرات جدی منجر شود. به همین دلیل پایش منظم و ارزیابی دقیق هر گونه تغییر بالینی یا الکتروکاردیوگرافیک اهمیت دارد.
جمعبندی
پرولاپس دریچه میترال یک وضعیت شایع دریچهای است که در بیشتر افراد خوشخیم بوده و نیاز به درمان تهاجمی ندارد؛ تشخیص بر پایه اکوکاردیوگرافی است و مدیریت بر مبنای شدت نارسایی و علائم بالینی انجام میشود. در صورتی که علائم جدیدی مانند افزایش تنگی نفس، تپش قلب شدید یا افول وضعیت عمومی رخ دهد، مراجعه سریع به متخصص قلب و پیگیری با اکو توصیه میشود. مهمترین اصل در مدیریت پرولاپس دریچه میترال، پیگیری منظم سالانه توسط پزشک متخصص قلب است تا هرگونه تغییر احتمالی بهموقع تشخیص و درمان شود.
سوالات متداول
آیا پرولاپس دریچه میترال باعث کاهش طول عمر میشود؟
در اغلب موارد خیر؛ پرولاپس دریچه میترال در اکثر افراد خوشخیم است و طول عمر را تحت تأثیر قرار نمیدهد مگر اینکه منجر به نارسایی شدید و عوارض قلبی شود.
چگونه میتوانم بفهمم که پرولاپس دارم یا نه؟
اغلب تشخیص اولیه از طریق معاینه و شنیدن صدای «کلیک» یا سوفل است، ولی تشخیص قطعی و تعیین شدت با اکوکاردیوگرافی انجام میشود.
آیا درمان دارویی برای علائم پرولاپس موثر است؟
بله؛ برای کنترل تپش قلب و برخی شکایات علامتی میتوان از بتابلاکرها استفاده کرد و درمانهای اختصاصی براساس وضعیت بیمار تجویز میشود.
