دریچه قلب گشاد شود چه میشود؟ پرسشِ «دریچه قلب گشاد باشه چی میشه؟» فاقد یک پاسخ واحد و ساده است؛ پیامدهای بالینی ناشی از بیماری گشادی دریچه قلب بر یک طیف گسترده قرار دارند و به سه عامل کلیدی وابستهاند: اینکه کدام دریچه درگیر شده است، علت زمینهای بروز نارسایی چیست و مهمتر از همه درجه یا شدت نارسایی چقدر است. در موارد خفیف ممکن است بیمار سالها بیعلامت بماند، ولی در موارد پیشرفته و درماننشده، پیامدهایی وجود دارد که عملکرد قلب و دیگر ارگانها را تهدید میکند. این مقاله بهطور نظاممند به توضیح مفهوم گشادی دریچه قلب، علائم، عوامل ایجادکننده، وضعیت گشادی خفیف و در نهایت عوارض ناشی از نارسایی شدید میپردازد تا خواننده بتواند با درکی دقیقتر از این که دریچه قلب گشاد چیست، تصمیمهای بهتری همراه تیم درمانی اتخاذ کند.
گشادی دریچه قلب چیست
گشادی دریچه قلب که اغلب به آن نارسایی یا رگورژیتاسیون نیز گفته میشود، وضعیتی است که در آن دریچههای قلبی هنگام بسته شدن به طور کامل کنار هم قرار نمیگیرند و بخشی از خون به عقب (رفلکس) نشت میکند؛ این پدیده باعث افزایش حجم و بار کاری روی بطن یا دهلیز میشود. مکانیسم این نشت میتواند ناشی از نقص در لبههای دریچه، مشکلات ساختاری در پاپیلاری ماهیچهها یا تغییر وضعیت حلقه دریچهای باشد و نتیجهٔ نهایی آن افزایش فشار داخل قلب یا بازگشت جریان خون به بخشهای نامناسب گردش خون است. بنابراین، تعریف دقیقِ «گشادی دریچه قلب چیست» شامل توصیف هر دو جنبهٔ آناتومیک و فیزیولوژیک میشود تا علت و مسیر درمان بهتر مشخص گردد. تشخیص و تعیین کمّی شدت این وضعیت معمولاً با اکوکاردیوگرافی صورت میگیرد و پایهٔ تصمیمگیری درمانی است.
شایع ترین علائم گشادی دریچه قلب کدامند
در مراحل اولیه و در موارد خفیف، بسیاری از بیماران بدون علائم گشادی دریچه های قلب باقی میمانند؛ لذا کشف این که چه چیزی باعث گشادی دریچه قلب می شود از طریق اکو یا یافتههای صدای قلبی صورت میگیرد. وقتی گشادی دریچه قلب به مرحلهٔ قابل توجه میرسد، علائم کلاسیک عبارتند از تنگی نفس هنگام فعالیت یا حتی در حالت استراحت، خستگی غیرعادی و کاهش تحمل فعالیت، و ورم اندام تحتانی ناشی از احتباس مایعات. علاوه بر این، بیمار ممکن است با تپشها و احساس بیرون زدگی ضربان مواجه شود؛ برای توضیح دقیقترِ علائم گشادی دریچه قلب لازم است ارزیابی عملکرد بطنها و فشارهای داخل قلب انجام شود تا ارتباط بین شدت نارسایی و علائم مشخص گردد. پرسش متداول «گشادی دریچه قلب چه علائمی دارد» معمولاً با توجه به شدت و مدت زمان نارسایی پاسخ داده میشود و گاهی نیاز به انجام تستهای تکمیلی دارد.
علل و عوامل ایجاد کننده گشادی دریچه قلب
گوشهچشمی به علل شایع نشان میدهد که این وضعیت میتواند به دلایل مختلف بهوجود آید؛ در بسیاری از موارد علت اولیه بیماریزا مثل پرولاپس دریچه میترال، تب روماتیسمی در گذشته، عفونت دریچهای مانند اندوکاردیت یا سکتهٔ قلبی که ساختار دریچه یا عضله نگهدارنده را تخریب میکند، مطرح است. همچنین تغییرات دژنراتیو وابسته به سن و ضعف الیاف دریچهای یا تغییرات در حلقهٔ دریچهای میتواند به گشاد شدن دریچه قلب منجر شود؛ به بیان دیگر، از منظر عملی باید پرسید «چه چیزی باعث گشادی دریچه قلب میشود» تا برنامهٔ درمانی بر اساس علت زمینهای تنظیم گردد. در بعضی بیماران، بیماریهای سیستمیک یا تروما نیز به گشادی دریچه های قلب میانجامد و تشخیص دقیق سبب انتخاب مناسبترین روش درمانی خواهد شد.
آیا گشادی خفیف دریچه قلب خطرناک است
در مورد نگرانی شایع بیماران باید گفت که گشادی خفیف دریچه قلب معمولاً خطری فوری ایجاد نمیکند و بسیاری از موارد با برچسب «گشادی خفیف دریچه قلب» تنها نیاز به پیگیری دورهای و مراقبتهای پیشگیرانه دارند. نگرانی اصلی زمانی مطرح میشود که علائم بالینی یا شواهدی از تأثیر بر سایز و عملکرد بطنها در اکو دیده شود؛ در این شرایط تغییر مدیریت و حتی مداخلات درمانی ضروری خواهد شد. به همین خاطر توصیه میشود بیماران با گشاد بودن دریچه قلب تحت برنامهٔ مانیتورینگ منظم قرار گیرند تا هر گونه پیشرفت در شدت نارسایی سریعاً تشخیص داده شده و درمان مناسب آغاز شود. توضیح دقیق به بیمار و خانواده در این مرحله، از اهمیت کلیدی برخوردار است تا دچار نگرانی غیرضروری نشوند.
عوارض ناشی از نارسایی شدید و درمان نشده دریچه قلب
در صورت پیشرفت نارسایی و درماننشدن آن، مجموعهای از عوارض بالقوه پدید میآید که کارآیی قلب و کیفیت زندگی را بشدت کاهش میدهد؛ این بخش به صورت موضوعی سه پیامد کلیدی را بررسی میکند.
بزرگ شدن تدریجی و نارسایی عضله قلب
بار حجمی مزمن ناشی از برگشت خون موجب افزایش حجم کاری بطنها میشود و به تدریج دیوارههای قلب دچار گشاد شدگی و ناتوانی عملکردی میگردند؛ این پدیده سرانجام میتواند به نارسایی قلبی بالینی منجر شود و ریسک بستریهای مکرر و کاهش طول عمر را افزایش دهد. فرایند رشد دیاستولیک و نقصان عملکرد پمپ، نشاندهندهٔ تحول از یک وضعیت قابل مدیریت به یک بیماری سیستمی پیچیده است و نقشِ تشخیص زودرس و درمانهای دارویی یا جراحی در این مرحله حیاتی است. (در اینجا میتوانید دربارهٔ نارسایی قلبی بیشتر مطالعه کنید: نارسایی قلبی.)
ایجاد تپش قلب نامنظم و خطرناک
نارسایی دریچهای میتواند موجب گشاد شدن دهلیزها و برهم خوردن بطنها گردد که زمینهٔ بروز آریتمیهای شایع از جمله فیبریلاسیون دهلیزی را فراهم میآورد؛ این حالت خطر سکتهٔ مغزی و نیاز به کنترل ضدانعقادی را افزایش میدهد. علاوه بر آن، بیماران ممکن است دچار احساس طپش یا بدریتمی شوند که به صورت مداوم کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار میدهد و در برخی موارد نیاز به درمان الکتروفیزیولوژیک یا دارویی خواهد بود. برای اطلاعات بالینی دربارهٔ تپشها میتوانید به این منبع مراجعه کنید: تپش قلب.
افزایش فشار و آسیب به ریه ها
وقتی نارسایی دریچههای سمت چپ منجر به بازگشت خون و افزایش فشار در بطن چپ و دهلیز چپ شود، فشار به ریهها منتقل میشود و میتواند به هایپرتنشن ریوی و ادم ریوی بینجامد؛ این عارضه باعث تنگی نفس شدید و کاهش اکسیژنرسانی میگردد و در موارد پیشرفته تهدیدکنندهٔ حیات است. بنابراین یکی از عواقب جدی گشادی دریچه ی قلب بروز مشکلات ریوی ثانویه است که نیازمند تشخیص و درمان همزمان مسائل قلبی و ریوی است.
نتیجهگیری
دریچه ی قلب گشاد یک طیف بالینی دارد که از وضعیتهای کاملاً خوشخیم و بدون علامت تا پیامدهای تهدیدکنندهٔ حیات در موارد شدید و درماننشده متغیر است؛ اهمیت اصلی در تعیین دقیق این که گشادی دریچه سمت راست قلب است یا چپ و علت نارسایی و پایبندی کامل به برنامهٔ درمانی و نظارتی است. اندازهگیری و تعداد دفعات پیگیری توسط اکوکاردیوگرافی، ارزیابی عملکرد بطنها و دهلیزها و تصمیمگیری تیمی شامل کاردیولوژیست و جراح دریچه، اساس پیشگیری از بروز عوارض بلندمدت است. لذا، تشخیص دقیق و تعیین کمّی شدت نارسایی از طریق اکوکاردیوگرافی، امری ضروری و غیرقابل چشمپوشی است. تبعیت کامل از برنامهٔ نظارتی و درمانی که توسط پزشک متخصص قلب و عروق تعیین میگردد، کلیدیترین اقدام برای پیشگیری از بروز عوارض بلندمدت و حفظ عملکرد طبیعی قلب است.
سؤالات متداول
گشادی خفیف دریچه قلب نیاز به درمان دارد؟
معمولاً گشادی خفیف دریچه قلب تنها نیاز به پیگیری دورهای و اصلاح عوامل خطر دارد و در نبود نشانههای بالینی یا تغییرات ساختاری نیازی به مداخله فوری نیست.
آیا گشادی دریچه قلب همیشه منجر به نارسایی قلبی میشود؟
خیر؛ گشادی دریچه قلب در همه بیماران به نارسایی قلبی ختم نمیشود؛ خطر پیشرفت بستگی به شدت نارسایی، علت زمینهای و پاسخ به درمان دارد.
چه اقداماتی برای کاهش ریسک عوارض باید انجام دهم؟
پیگیری منظم با اکوکاردیوگرافی، کنترل بیماریهای همراه (مانند فشار خون و عفونتها)، مصرف داروها طبق تجویز و مراجعه سریع به متخصص در صورت بروز تنگی نفس یا افزایش ورم توصیه میشود.
