آناتومی قلب

آناتومی قلب به ساختار پیچیده و دقیق این عضو حیاتی اشاره دارد که شامل چهار حفره (دو دهلیز و دو بطن)، چهار دریچه (دریچه‌های سه‌لتی، میترال، آئورتی و پولمونری)، و شبکه‌ای از عروق کرونری است که به تغذیه عضله قلب کمک می‌کنند. قلب به دو نیمه چپ و راست تقسیم می‌شود که هر کدام وظیفه خاصی در سیستم گردش خون دارند؛ نیمه راست خون بدون اکسیژن را به ریه‌ها می‌فرستد تا اکسیژن‌گیری کند، و نیمه چپ خون اکسیژن‌دار را به سراسر بدن پمپاژ می‌کند. دیواره‌های قلب از سه لایه اصلی تشکیل شده‌اند: اپیکارد (لایه بیرونی)، میوکارد (لایه عضلانی میانی که عمده عملکرد پمپاژ را انجام می‌دهد)،  اندوکارد (لایه داخلی). این ساختار هماهنگ با همکاری با سیستم الکتریکی قلب که ریتم و سرعت ضربان را کنترل می‌کند، عملکرد بی‌وقفه و دقیق قلب را تضمین می‌کند.

قلب کجاست

قلب یک اندام عضلانی در مرکز سیستم گردش خون بدن انسان است که در قسمت میانی قفسه سینه، کمی متمایل به سمت چپ قرار دارد. این اندام به طور مداوم خون را از طریق انقباض‌های منظم و هماهنگ پمپاژ می‌کند تا اکسیژن و مواد مغذی به تمامی قسمت‌های بدن منتقل شود و مواد زائد مانند دی‌اکسید کربن از آن‌ها دفع گردد. همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، قلب از چهار حفره تشکیل شده است: دو دهلیز در بالا و دو بطن در پایین که با دریچه‌هایی از هم جدا می‌شوند. این دریچه‌ها جریان خون را در مسیر صحیح حفظ می‌کنند. قلب از طریق عروق کرونری خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی مورد نیاز خود را دریافت می‌کند تا بتواند به عملکرد حیاتی خود ادامه دهد.

شکل قلب

شکل قلب انسان به طور کلی شبیه به یک مخروط است که قاعده آن در بالا و نوک آن به سمت پایین و متمایل به سمت چپ قرار دارد. این عضو به دو نیمه چپ و راست تقسیم می‌شود که هر نیمه شامل دو حفره است: دهلیز در بالا و بطن در پایین. دیواره‌ای عضلانی به نام سپتوم دو نیمه قلب را از هم جدا می‌کند. هر نیمه قلب دارای دو حفره است و در مجموع، چهار حفره دارد. دیواره‌های بطن‌ها ضخیم‌تر از دهلیزها هستند. بطن‌ها ضخیم‌تر از دهلیزها هستند، زیرا وظیفه پمپاژ خون به سراسر بدن را بر عهده دارند. سطح خارجی قلب توسط پرده‌ای دولایه به نام پریکارد پوشیده شده است که به محافظت و تثبیت موقعیت قلب در قفسه سینه کمک می‌کند. عروق کرونری نیز مانند شبکه‌ای از شاخه‌های ریز در سطح قلب قرار دارند و خون‌رسانی به بافت عضلانی قلب را فراهم می‌کنند.

بخش های مختلف قلب

آناتومی قلب و به طور کلی قلب انسان به چهار حفره اصلی تقسیم می‌شود: دو دهلیز (دهلیز راست و چپ) در قسمت فوقانی و دو بطن (بطن راست و چپ) در قسمت تحتانی. دهلیز راست خون بدون اکسیژن را از بدن دریافت کرده و به بطن راست منتقل می‌کند، که این خون را به ریه‌ها می‌فرستد تا اکسیژن‌گیری کند. دهلیز چپ خون اکسیژن‌دار را از ریه‌ها دریافت و به بطن چپ منتقل می‌کند، که این خون را با فشار بالا به تمام نقاط بدن پمپاژ می‌کند. چهار دریچه قلبی، سه‌لتی و پولمونری در سمت راست، و میترال و آئورتی در سمت چپ، جریان خون را در مسیر صحیح هدایت می‌کنند و از بازگشت خون به حفره‌های قبلی جلوگیری می‌کنند. دیواره عضلانی قلب، یا میوکارد، ضخامت‌های مختلفی دارد؛ بطن چپ، به دلیل وظیفه سنگین پمپاژ خون به تمام بدن، ضخیم‌تر از بطن راست است. علاوه بر این، شبکه‌ای از عروق کرونری، که در سطح قلب قرار دارند، خون غنی از اکسیژن را به بافت قلب می‌رسانند تا عملکرد صحیح و مداوم این عضو حیاتی را تضمین کنند.

شریان آئورت

شریان آئورت بزرگ‌ترین و اصلی‌ترین شریان بدن است که خون اکسیژن‌دار را از بطن چپ قلب به تمامی بافت‌ها و اندام‌ها منتقل می‌کند. این شریان به شکل یک لوله ضخیم و الاستیک است که از بالای بطن چپ قلب شروع می‌شود و به سمت بالا و سپس به صورت قوسی (قوس آئورت) به سمت پایین خم می‌شود. آئورت پس از خروج از قلب به چندین شاخه اصلی تقسیم می‌شود که شامل شریان‌های کرونری، کاروتید، و ساب‌کلاوین برای تغذیه قلب، مغز، و اندام‌های فوقانی است.

 آئورت به چهار بخش اصلی تقسیم می‌شود: آئورت صعودی، قوس آئورت، آئورت نزولی، و آئورت شکمی. هر کدام از این بخش‌ها شاخه‌هایی را به مناطق خاصی از بدن ارسال می‌کنند. این شریان دارای دیواره‌های بسیار قوی و انعطاف‌پذیر است که قادر به تحمل فشار بالای خون هنگام پمپاژ قلب می‌باشد. نقش حیاتی آئورت در سیستم گردش خون این است که خون غنی از اکسیژن را به تمامی سلول‌های بدن می‌رساند و در نتیجه، عملکرد صحیح و هماهنگ تمامی اعضا و بافت‌ها را تضمین می‌کند.

عروق کرونری

عروق کرونری شبکه‌ای از شریان‌ها و وریدها هستند که وظیفه تأمین خون غنی از اکسیژن و مواد مغذی را به بافت عضلانی قلب (میوکارد) بر عهده دارند و از سطح بیرونی قلب عبور می‌کنند. این عروق به دو شاخه اصلی تقسیم می‌شوند: شریان کرونری چپ و شریان کرونری راست. شریان کرونری چپ به دو شاخه مهم به نام‌های شریان نزولی قدامی چپ (LAD) و شریان سیرکومفلکس چپ تقسیم می‌شود که به نواحی جلویی و جانبی قلب خون‌رسانی می‌کنند. شریان کرونری راست خون را به بخش‌های پشتی و تحتانی قلب می‌رساند. هر یک از این شریان‌ها به شاخه‌های کوچکتری تقسیم می‌شوند که خون‌رسانی به مناطق خاصی از میوکارد را بر عهده دارند. عروق کرونری از طریق جریان خون مداوم، اکسیژن و مواد مغذی لازم برای عملکرد طبیعی و بی‌وقفه قلب را تأمین می‌کنند. انسداد یا تنگی در این عروق می‌تواند منجر به کاهش جریان خون و اکسیژن‌رسانی به بافت قلب شود، که این وضعیت به عنوان بیماری عروق کرونری شناخته می‌شود و می‌تواند منجر به درد قفسه سینه (آنژین) یا حمله قلبی (انفارکتوس میوکارد) گردد.

دریچه ها

دریچه‌های قلب ساختارهای حیاتی هستند که جریان خون را در مسیر صحیح در قلب حفظ می‌کنند و از بازگشت خون به حفره‌های قبلی جلوگیری می‌کنند. قلب دارای چهار دریچه اصلی است: دریچه سه‌لتی (تری‌کوسپید)، دریچه ریوی (پولمونری)، دریچه میترال، و دریچه آئورتی. دریچه سه‌لتی بین دهلیز راست و بطن راست قرار دارد و خون بدون اکسیژن را به سمت بطن راست هدایت می‌کند. دریچه ریوی بین بطن راست و شریان ریوی قرار گرفته و خون را از بطن راست به ریه‌ها می‌فرستد تا اکسیژن‌گیری کند. دریچه میترال بین دهلیز چپ و بطن چپ قرار دارد و خون اکسیژن‌دار را از دهلیز چپ به بطن چپ منتقل می‌کند. دریچه آئورتی بین بطن چپ و شریان آئورت واقع شده و خون اکسیژن‌دار را به سراسر بدن پمپاژ می‌کند. هر یک از این دریچه‌ها به صورت یک طرفه باز و بسته می‌شوند تا جریان خون را در مسیر مناسب حفظ کنند و از بازگشت آن جلوگیری کنند. عملکرد صحیح دریچه‌های قلب برای حفظ جریان خون مؤثر و جلوگیری از اختلالات قلبی مانند نارسایی دریچه‌ای یا تنگی دریچه‌ای ضروری است.

ساختار دیواره قلب

دیواره قلب از سه لایه اصلی تشکیل شده است که هر کدام نقشی مهم در عملکرد قلب ایفا می‌کنند: اندوکارد، میوکارد، و اپیکارد.

اندوکارد (Endocardium) 

لایه داخلی و نازک دیواره قلب است که سطح داخلی حفره‌های قلب و دریچه‌ها را پوشش می‌دهد. این لایه از سلول‌های اندوتلیال تشکیل شده و وظیفه حفظ سطح صاف و کاهش اصطکاک برای جریان خون را بر عهده دارد. همچنین، اندوکارد به جلوگیری از لخته شدن خون در داخل قلب کمک می‌کند.

میوکارد (Myocardium)

 لایه میانی و ضخیم‌ترین لایه دیواره قلب است که از بافت عضلانی قلب تشکیل شده است. این لایه وظیفه اصلی پمپاژ خون را به عهده دارد و با انقباض‌های خود، خون را از حفره‌های قلب به شریان‌ها می‌فرستد. میوکارد در بطن‌ها ضخیم‌تر از دهلیزها است، زیرا بطن‌ها به نیروی بیشتری برای پمپاژ خون به ریه‌ها و سراسر بدن نیاز دارند.

اپیکارد (Epicardium)

 لایه خارجی دیواره قلب است که بخشی از پرده پریکارد محسوب می‌شود و از بافت همبند تشکیل شده است. این لایه قلب را محافظت می‌کند و حاوی عروق خونی، عصب‌ها، و چربی است که به تغذیه و پشتیبانی از بافت قلب کمک می‌کنند. اپیکارد همچنین به حفظ انعطاف‌پذیری و حرکت آسان قلب در داخل حفره قفسه سینه کمک می‌کند.

این سه لایه با همکاری هم عملکرد بی‌نقص قلب را در حفظ جریان خون و تأمین نیازهای اکسیژن و مواد مغذی بدن تضمین می‌کنند.

عملکرد قلب

قلب مانند یک پمپ قوی عمل می‌کند که وظیفه‌اش رساندن خون به تمام قسمت‌های بدن است. قلب با هر ضربان خود، خون را از طریق رگ‌ها به سراسر بدن پمپاژ می‌کند تا اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌ها برسد و مواد زائد مثل دی‌اکسید کربن از آن‌ها جمع‌آوری شود. قلب از چهار بخش اصلی تشکیل شده: دو دهلیز در بالا که خون را دریافت می‌کنند و دو بطن در پایین که خون را پمپاژ می‌کنند. نیمه راست قلب خون بدون اکسیژن را از بدن دریافت و به ریه‌ها می‌فرستد تا اکسیژن‌گیری کند، و نیمه چپ قلب خون اکسیژن‌دار را از ریه‌ها گرفته و به تمام بدن ارسال می‌کند. به این ترتیب، قلب با ضربان‌های منظم خود، به طور مداوم خون‌رسانی به تمام اعضا و بافت‌های بدن را انجام می‌دهد.

سوالات متداول

قلب چند حفره دارد و هر کدام چه وظیفه‌ای دارند؟
قلب چهار حفره دارد: دو دهلیز (بالایی) که خون را دریافت می‌کنند و دو بطن (پایینی) که خون را به ریه‌ها و بدن پمپاژ می‌کنند.

دریچه‌های قلب چه نقشی دارند؟
دریچه‌های قلب (سه‌لتی، پولمونری، میترال، و آئورتی) جریان خون را در مسیر صحیح هدایت می‌کنند و از بازگشت آن به حفره‌های قبلی جلوگیری می‌کنند.