عمل قلب باز

در حوزه پزشکی، عمل قلب باز(Open-Heart Surgery) یکی از پیچیده‌ترین و حساس‌ترین جراحی‌ها است. این عمل به طور معمول، به عنوان آخرین راه درمانی برای بیماری‌های قلبی عروقی تجویز می‌شود. یعنی زمانی انجام می‌گیرد که راهکارهای درمانی دیگر مانند دارو یا روش‌های کمتر تهاجمی مانند آنژیوپلاستی کارساز نباشند. طی این جراحی، قفسه سینه بیمار باز می‌شود تا جراح بتواند به طور مستقیم به قلب دسترسی پیدا کند و مشکلات ساختاری یا عملکردی آن را برطرف نماید.

مراحل عمل قلب باز

به دلیل پیچیده و حساس بودن جراحی قلب باز، جراحان متخصص این حوزه، موظفند مراحلی معین و استاندارد را طی کنند. به این جهت پیروی از این مراحل معین حائز اهمیت است که مراجعان با کمترین ریسک و عوارض، دوره درمان خود را سپری کنند. اما مراحل جراحی قلب باز چیست؟ در ادامه به بررسی این مراحل می‌پردازیم.

 

آماده سازی قبل از جراحی

یکی از مهم‌ترین مراحل جراحی قلب باز، طی کردن آزمایش‌ها و ارزیابی‌ها است. تیم جراحی موظف هستند قبل از شروع عمل یک ارزیابی دقیق از وضعیت قلب و عروق بیمار انجام دهند. به همین جهت قبل از عمل، بیمار تحت آزمایش‌های مختلفی قرار می‌گیرد که شامل آزمایش خون، اکوکاردیوگرافی، نوار قلب (EKG) و در برخی موارد آنژیوگرافی است.

عمل قلب باز بین 3 تا 6 ساعت طول می‌‌کشد. به همین دلیل بیمار توسط متخصصان بیهوشی، در حالت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد تا فرایند جراحی را در خواب و بدون احساس هیچ‌گونه دردی سپری کند.

برش و باز کردن قفسه سینه

• جراح یک برش طولی در مرکز قفسه سینه به طول 20 تا 25 سانتی متر(8 تا 10 اینچ) ایجاد می‌کند تا به استخوان جناغ برسد. سپس این استخوان با استفاده از ابزارهای مخصوص شکافته می‌شود تا قلب قابل دسترسی باشد. به این مرحله استرنوتومی هم می‌گویند.

اتصال به دستگاه بای پس قلب-ریه

پس از باز کردن قفسه سینه، بیمار به یک دستگاه قلب-ریه مصنوعی (Cardiopulmonary Bypass) متصل می‌شود. این دستگاه به طور موقت وظیفه پمپاژ خون و اکسیژن‌رسانی به بدن را به عهده می‌گیرد و به جراح اجازه می‌دهد عمل جراحی قلب باز را انجام دهد. در برخی از روش‌های جدیدتر این مرحله حذف شده و از دستگاه بای پس استفاده نمی‌شود.

اجرای عمل قلب باز

در عمل قلب باز، برای جایگزینی شریان‌های آسیب‌دیده، از شریان‌ها یا سیاهرگ‌های سالم بدن استفاده می‌شود تا مسیر جدیدی برای خون‌رسانی به قلب ایجاد گردد. در واقع شریان‌های جدید جایگزین شریان‌های ناسالم و آسیب‌دیده می‌شوند.

جدا کردن از دستگاه بای پس قلب-ریه

زمانی که قلب به طور مستقل و صحیح شروع به کار می‌کند، بیمار از دستگاه بای پس قلب-ریه جدا می‌شود و گردش خون به حالت طبیعی بازمی‌گردد.

اتمام جراحی قلب باز

پس از تکمیل جراحی، جناغ سینه با سیم‌های مخصوص به هم متصل می‌شود. این سیم‌ها به صورت دائمی در بدن باقی می‌مانند و نقش مهمی در تثبیت قفسه سینه دارند. در نهایت، جراح با دقت قسمت‌های شکافته شده جناغ سینه را با استفاده از بخیه یا روش‌های مشابه محکم می‌کند و سپس برش پوستی اولیه را می‌بندد تا عمل به پایان برسد.بخیه‌ها باید به طور منظم توسط جراح بررسی شوند، زیرا زمان نیاز است تا استخوان جناغ به طور کامل بهبود یابد.

دوران بهبودی و مراقبت های بعد از عمل

بیمار پس از عمل به بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) منتقل می‌شود و به مدت چند روز تحت نظارت شدید قرار می‌گیرد. در این مدت، تیم پزشکی وضعیت قلب، علائم حیاتی و سایر پارامترهای بیمار را به دقت تحت نظر دارد.

پس از ترخیص از ICU، بیمار باید به تدریج فعالیت‌های خود را افزایش دهد و داروهای تجویز شده را مصرف کند تا بهبودی کامل حاصل شود. بیمار در این دوره باید با دقت از خود مراقبت کند و توصیه‌های پزشکی را رعایت نماید. یکی از مهم‌ترین اقدامات احتیاطی، خوابیدن به پشت برای کاهش فشار روی ناحیه قفسه سینه است تا فرآیند ترمیم بهتر پیش برود. پس از جراحی و بیدار شدن از بیهوشی، بیمار دو یا سه لوله در قفسه سینه خود خواهد داشت. وظیفه این لوله‌ها تخلیه مایعات اضافی و جلوگیری از تجمع مایعات مضر اطراف قلب است.

انواع عمل قلب باز

عمل‌ قلب باز، بر اساس استفاده یا عدم استفاده از دستگاه بای‌پس قلب و ریه (پمپ قلب-ریه مصنوعی)، به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: On-Pump و Off-Pump. منظور از پمپ، دستگاهی است که در طول جراحی عملکرد قلب و ریه‌ها را به طور موقت به عهده می‌گیرد. در ادامه، جزئیات هر یک از این روش‌ها را توضیح می‌دهیم:

عمل قلب باز On-Pump

On-Pump به معنای استفاده از دستگاه بای‌پس قلب و ریه است. در این روش، قلب بیمار به طور موقت متوقف می‌شود و دستگاه بای‌پس قلب و ریه مسئول گردش خون و اکسیژن‌رسانی به بدن می‌شود. این دستگاه خون را از قلب گرفته، آن را اکسیژن‌رسانی می‌کند و سپس دوباره به بدن بازمی‌گرداند.

عمل قلب باز Off-Pump (روش کلاسیک)

در روش Off-Pump، جراحی قلب بدون استفاده از دستگاه بای‌پس قلب و ریه انجام می‌شود.در واقع دستگاه بای پس برای بیماران خطرات و عوارض جدی به دنبال دارد. در این حالت، قلب همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و جراح باید روی قلب تپنده جراحی را انجام دهد. تکنیک‌های مخصوص و ابزارهای تثبیت‌کننده به جراح کمک می‌کنند تا ناحیه‌ای از قلب که نیاز به جراحی دارد، ثابت نگه داشته شود تا دقت عمل حفظ شود.

مراقبت های پس از عمل قلب باز

مراقبت های بعد از جراحی عمل قلب باز از مهم‌ترین و حساس‌ترین مراحل ریکاوری بعد از عمل هستند.  این مراقبت‌ها به تسریع روند بهبود و کاهش عوارض پس از عمل کمک می‌کنند. در ادامه به طور مختصر به بررسی این مراقبت‌ها می‌پردازیم

مراقبت از زخم: محل برش‌ها باید تمیز و خشک نگه داشته شود. پزشک دستورالعمل‌هایی برای نحوه تمیز کردن و مراقبت از زخم ارائه می‌دهد.

مدیریت درد: مصرف داروهای تجویز شده برای کنترل درد ضروری است. بیمار باید در صورت شدید شدن درد یا عدم تسکین به پزشک اطلاع دهد.

فعالیت بدنی: به تدریج و تحت نظر پزشک فعالیت‌های بدنی افزایش می‌یابد. پیاده‌روی‌های کوتاه می‌تواند به بهبود کمک کند، اما باید از بلند کردن اشیاء سنگین یا فعالیت‌های شدید خودداری شود.

تغذیه مناسب: مصرف غذای سالم و متعادل، با کمترین مقدار نمک و چربی، به بهبود سریع‌تر کمک می‌کند.

کنترل علائم: باید علائم حیاتی مانند فشار خون، ضربان قلب و تنفس تحت نظر باشند. در صورت مشاهده هرگونه علائم نگران‌کننده مانند تنگی نفس، تورم یا تب، به پزشک مراجعه شود.

خوابیدن به پشت: بیمار برای جلوگیری از فشار بر قفسه سینه باید به پشت بخوابد تا استخوان جناغ به خوبی ترمیم شود.

پزشک شما باید این دستورالعمل ها را در اختیار شما قرار دهد تا مطابق با آن دوره نقاهت و تکمیل درمان خود را به بهترین نحو بگذرانید.

عوارض و خطرات عمل قلب باز

اگرچه با رعایت کامل مراقبت‌های بعد از عمل، تا حد زیادی از خطرات احتمالی پیشگیری می‌کنید اما عمل قلب باز می‌تواند به عوارض مختلفی منجر شود. در ادامه خلاصه‌ای از عوارض مهم پس از این جراحی را می‌آوریم:

فیبریلاسیون دهلیزی

این حالت شامل ضربان نامنظم و سریع قلب است که پس از جراحی قلب باز شایع است. بیمار ممکن است احساس ضعف کند، اما با دارو یا استراحت برطرف می‌شود. در صورت تداوم، شوک الکتریکی کوتاه (کاردیوورژن) برای تنظیم ریتم قلب استفاده می‌شود.

خونریزی

خونریزی پس از جراحی ممکن است به دلیل بخیه‌های ناکافی رخ دهد. پزشکان این مشکل را تحت کنترل قرار می‌دهند، اما در صورت شدید بودن، ممکن است نیاز به باز کردن مجدد قفسه سینه برای توقف خونریزی وجود داشته باشد.

تپش قلب

بعد از عمل، تپش قلب و نامنظمی‌های موقتی ممکن است رخ دهد. اغلب این مشکل به سرعت بهبود می‌یابد، اما در صورت طولانی شدن باید به پزشک اطلاع داده شود.

احساس سنگینی در قفسه سینه

بیماران ممکن است در روزهای اولیه پس از جراحی، احساس فشار و سنگینی در قفسه سینه داشته باشند. این حالت معمولاً موقتی است و با گذر زمان بهبود می‌یابد.

عفونت سینه

عفونت در محل جراحی یا ریه‌ها ممکن است رخ دهد که با علائمی مثل دشواری در تنفس و سرفه همراه است. درمان آن معمولاً با آنتی‌بیوتیک یا اکسیژن‌درمانی انجام می‌شود.

هذیان

بعد از جراحی، برخی بیماران ممکن است به‌دلیل بیهوشی دچار گیجی یا هذیان شوند. این حالت به طور معمول موقتی است و طی چند روز برطرف می‌شود.

لخته خون

تشکیل لخته خون، به‌ویژه در پاها، پس از جراحی می‌تواند رخ دهد. این لخته‌ها ممکن است به ریه‌ها منتقل شوند و مشکلات جدی‌تری ایجاد کنند. علائمی مثل درد و تورم در پا یا تنگی نفس باید به‌سرعت به پزشک گزارش شود.

حالت تهوع و استفراغ

حالت تهوع پس از جراحی به‌دلیل مصرف داروهای بیهوشی یا عوامل دیگر رخ می‌دهد، اما به طور معمول  کوتاه‌مدت بوده و سریع برطرف می‌شود.

مشکلات کلیوی

برخی بیماران ممکن است پس از جراحی اختلال در عملکرد کلیه‌ها را تجربه کنند. در موارد نادر، این مشکلات نارسایی کلیوی ممکن است به دیالیز نیاز داشته باشند.

سن مناسب جراحی قلب باز

سن مناسب برای جراحی قلب باز به وضعیت سلامت و نوع بیماری قلبی فرد بستگی دارد و نمی‌توان یک سن مشخص و عمومی را برای همه بیماران تعیین کرد. به طور کلی، تصمیم برای انجام جراحی قلب باز باید توسط تیم پزشکی و بر اساس ارزیابی جامع از وضعیت بیمار و نیازهای خاص او اتخاذ شود. با این حال، نکات زیر می‌توانند شما را به درک بهتری از وضعیت بیماران در سنین مختلف برساند.

سن بالای 60 سال

بسیاری از بیماران در سنین بالای 60 سال تحت عمل قلب باز قرار می‌گیرند. پیشرفت‌های پزشکی و بهبود تکنیک‌های جراحی باعث شده‌اند که جراحی قلب باز در این گروه سنی با موفقیت بیشتری انجام شود. اما به دلیل افزایش خطرات مرتبط با سن، ارزیابی دقیق وضعیت سلامت عمومی و عملکرد سایر اعضای بدن ضروری است.

سنین جوان‌تر (زیر 60 سال)

در برخی موارد، افرادی که به بیماری‌های قلبی خاصی مانند نقص‌های مادرزادی یا بیماری‌های عروق کرونر زودرس دچار هستند، ممکن است در سنین جوانی نیاز به جراحی قلب باز پیدا کنند. در این گروه سنی، نتیجه جراحی می‌تواند به‌طور کلی مثبت باشد، اما نیاز به مراقبت ویژه و پیگیری‌های طولانی‌مدت وجود دارد.

سخن پایانی و ملاحظات خاص

توجه داشته باشید که سن تنها یک عامل است. وضعیت کلی سلامت فرد، میزان پیشرفت بیماری، و وجود بیماری‌های دیگر نیز در تصمیم‌گیری پزشک معالج برای جراحی عمل قلب باز موثرند.

البته لازم به ذکر است، جراحی قلب باز ممکن است در افرادی با سنین بالا که به دلیل مشکلات قلبی کیفیت زندگی آنها تحت تاثیر قرار گرفته، با اهداف بهبود کیفیت زندگی و کاهش علائم انجام شود.

و در نهایت، وضعیت عمومی و توانایی تحمل جراحی در هر سنی اهمیت دارد. اگر بیماران از نظر جسمی آماده نباشند، ممکن است در حین و یا بعد از جراحی با خطرات و عوارضی مواجه شوند.

سوالات متداول

آیا جراحی قلب باز برای افراد مسن خطرناک است؟

 جراحی قلب باز برای افراد مسن ممکن است خطرات بیشتری داشته باشد، اما پیشرفت‌های پزشکی و تکنیک‌های جدید جراحی این خطرات را کاهش داده‌اند. با این حال، ارزیابی دقیق وضعیت سلامت عمومی و عملکرد سایر اعضای بدن ضروری است تا بهترین نتیجه حاصل شود.

چه مدت بعد از جراحی قلب باز می‌توان فعالیت‌های روزمره را از سر گرفت؟

 بازیابی بعد از جراحی قلب باز به فرد و نوع جراحی بستگی دارد. به طور کلی، اکثر بیماران پس از حدود 6 تا 12 هفته می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرند. مشاوره با پزشک معالج و رعایت توصیه‌های او برای تسریع بهبودی و کاهش خطرات ضروری است.