فیزیولوژی قلب

فیزیولوژی قلب در واقع یکی از شاخه‌های پزشکی است که در آن به بررسی و تحلیل عملکردهای پیچیده‌ی قلب به عنوان یک عضو حیاتی از بدن پرداخته می‌شود. قلب، به عنوان پمپ مرکزی سیستم گردش خون، نقش بسیار مهمی در تامین اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌ها و اعضای بدن و همچنین حذف مواد زائد دارد. این عمل حیاتی از طریق یک فرآیند منظم و دقیق شامل چرخه‌های منظم انقباض و انبساط عضله قلب، هدایت الکتریکی، و تنظیمات عصبی انجام می‌شود.

فیزیولوژی قلب چیست؟

فیزیولوژی قلب شاخه‌ای از علم زیست‌شناسی می‌باشد که در آن ساختار قلب، جریان‌های الکتریکی، انقباض‌ها و به طور کلی نقش بافت‌های قلبی و شیوه‌ی ارتباط بافت‌های قلب با هم مورد مطالعه قرار می‌گیرند. 

در قلب چهار حفره اصلی وجود دارد که شامل دو دهلیز در بالای قلب و دو بطن در پایین آن. خون از وریدها به دهلیزها وارد شده و سپس به بطن‌ها منتقل می‌شود تا به شریان‌ها پمپاژ شود. این فرآیند به وسیله سیگنال‌های الکتریکی که از سیستم هدایت الکتریکی قلب نشأت می‌گیرند، کنترل و هماهنگ می‌شود. سیستم هدایت الکتریکی شامل گره سینوسی، گره دهلیزی-بطنی، باندل‌های هیس، و فیبرهای پیکارجی است که به تنظیم ضربان و ریتم قلب کمک می‌کنند.

علاوه بر سیستم هدایت الکتریکی، عملکرد قلب تحت تأثیر سیستم عصبی خودمختار نیز قرار دارد. سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک با تنظیم ضربان قلب و فشار خون، بدن را در مواجهه با تغییرات محیطی و نیازهای مختلف سازگار می‌کند.

فیزیولوژی قلب به درک بهتر عملکرد قلب، تشخیص و درمان بیماری‌های قلبی و پیشگیری از مشکلات قلبی کمک می‌کند. این دانش اساسی برای پزشکان و محققان است تا بتوانند راهکارهای مؤثری برای حفظ سلامت قلب و بهبود کیفیت زندگی بیماران ارائه دهند.

معرفی آناتومی قلب

در این قسمت سعی داریم به طور مختصر به معرفی بخش‌های مختلف قلب بپردازیم. به طور کلی قلب انسان از چهار بخش یا فضای تو خالی تشکیل شده است که شامل دهلیز، دو قسمت بالایی قلب که خون به آن‌ها وارد می‌شود و بطن، دو اتاق قسمت پایینی که خون از ان‌ها خارج می‌شود، است.

دهلیز چپ و بطن چپ با یک دیواره عضلانی به نام سپتوم از دهلیز راست و بطن راست جدا می‌شوند.

همچنین دیواره قلب شامل سه لایه بافت است پریکاردیوم که یک لایه محافظی است که به صورت عمده از بافت همبند تشکیل شده است.

میوکاردیوم که شامل عضلات قلب بوده واندوکریوم که داخل قلب را پوشش داده و از دریچه‌ها و بطن و دهلیزها محافظت می‌کند. این سه لایه، همگی در یک پوشش محافظتی نازک به نام پریکاردیوم قرار گرفته‌اند.

قلب چگونه کار می کند؟ 

قلب و سیستم گردش خون با هم کار می‌کنند تا خون را به اندام‌های شما برسانند تا بتوانند عملکرد خود را به خوبی انجام دهند. قلب، پمپی قدرتمند است که با هر ضربان، خون را به سراسر بدن ارسال می‌کند. عملکرد درست قلب و سیستم گردش خون برای حفظ سلامتی ضروری است. عوامل زیادی از جمله فعالیت‌های ورزشی، نوسانات عاطفی، تب، کم‌آبی، مصرف برخی داروها و شرایط به خصوص سلامتی می‌توانند بر سرعت و نحوه انقباض قلب تاثیر بگذارند. در یک چرخه همیشگی، خون از تمام اندام‌ها جمع‌ شده و از طریق بزرگ سیاهرگ‌ها وارد دهلیز راست قلب می‌شود.

 پس از عبور از دریچه سه‌لتی، خون به بطن راست پمپ شده و از طریق سرخرگ ریوی به سمت ریه‌ها هدایت می‌شود. در ریه‌ها، خون دی‌اکسید کربن را دفع کرده و اکسیژن را جذب می‌کند. سپس خون اکسیژن‌دار از طریق سیاهرگ‌های ریوی به دهلیز چپ باز می‌گردد. پس از عبور از دریچه میترال، خون به بطن چپ وارد شده و با قدرت از طریق دریچه آئورت به بزرگ‌ترین سرخرگ بدن، یعنی آئورت، پمپ می‌شود. سرخرگ آئورت خون را به تمام نقاط بدن توزیع کرده و بدین ترتیب، سلول‌های بدن از اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود بهره‌مند می‌شوند.

در واقع، قلب مانند یک پمپ عمل می‌کند که به طور مداوم خون را در یک مسیر مشخص به گردش در می‌آورد. این مسیر از دهلیز راست به بطن راست، سپس به ریه‌ها و پس از آن به دهلیز چپ، بطن چپ و در نهایت به سراسر بدن است.

صدای قلب 

صداهایی که از قلب با استفاده از گوشی پزشکی شنیده می‌شوند، در حقیقت صدای باز و بسته شدن دریچه‌های قلب هستند. هر کدام از این صداها نشان‌دهنده مرحله‌ای خاص از چرخه ضربان قلب است. صدای اول قلبکه به آنS1 نیز می‌گویند به بسته شدن دریچه‌های دولختی یا همان میترال و سه‌لختی در ابتدای انقباض بطن‌ها مربوط می‌شود و صدای دوم قلب یا همان S2 به بسته شدن دریچه‌های سینی شامل آئورت و ریوی در پایان انقباض بطن‌ها مربوط می‌شود. در واقع این صداها به پزشکان و متخصصان کمک می‌کنند تا عملکرد قلب را ارزیابی کرده و بیماری‌های قلبی را راحت‌تر تشخیص دهند. صداهای اضافی یا غیر طبیعی قلب نیز ممکن است در برخی بیماری‌ها شنیده شوند.

به طور خلاصه، صدای قلب‌ها مانند ضربان یک ساعت، نشان‌دهنده فعالیت منظم قلب است و هر صدایی که از آن شنیده می‌شود، داستانی از عملکرد قلب را روایت می‌کند.

معرفی سیستم گردش خون 

سیستم گردش خون، یکی از پیچیده‌ترین و حیاتی‌ترین سیستم‌های بدن انسان است که وظیفه رساندن اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌ها و دفع مواد زائد از آن‌ها را بر عهده دارد. این سیستم، شبکه‌ای گسترده از قلب، رگ‌های خونی و خون است که به طور مداوم در حال فعالیت هستند.

قلب

قلب، عضله‌ای توخالی و به شکل مخروط  است که درون قفسه سینه قرار دارد. این عضو، با انقباض‌های منظم خود،همانند یک پمپ، خون را به سراسر بدن پمپاژ می‌کند. به طور کلی قلب به دو نیمه چپ و راست تقسیم می‌شود که هر نیمه  به دو حفره دهلیز و بطن تقسیم می‌شود.

رگ‌ های خونی، مسیرهای انتقال خون

رگ‌های خونی، در واقع همچون لوله‌هایی هستند که خون را از قلب به اندام‌ها و از اندام‌ها به قلب منتقل می‌کنند. در حالت کلی سه نوع رگ خونی اصلی وجود دارد.

سرخرگ‌ها (شریان‌ها): رگ‌هایی که خون را از قلب خارج می‌کنند. دیواره‌های سرخرگ‌ها ضخیم و ماهیچه‌ای هستند تا بتوانند فشار خون را تحمل کنند.

سیاهرگ‌ها (وریدها): رگ‌هایی که خون را به قلب باز می‌گردانند. دیواره‌های سیاهرگ‌ها نازک‌تر از سرخرگ‌ها هستند و در داخل آن‌ها دریچه‌هایی وجود دارد که از برگشت خون جلوگیری می‌کند.

مویرگ‌ها: رگ‌های بسیار ظریفی هستند که به سلول‌های بدن نفوذ می‌کنند و تبادل مواد بین خون و سلول‌ها را امکان‌پذیر می‌سازند.

خون

خون مایعی غلیظ و قرمز رنگ است که در رگ‌ها جریان دارد. خون وظایف مختلفی از جمله حمل اکسیژن، مواد مغذی، هورمون‌ها، سلول‌های ایمنی و دفع مواد زائد را بر عهده دارد. اجزای اصلی خون عبارتند از:

گلبول‌های قرمز: سلول‌هایی هستند که اکسیژن را از ریه‌ها به سلول‌های بدن منتقل می‌کنند.

گلبول‌های سفید: سلول‌های سیستم ایمنی هستند که با میکروب‌ها مبارزه می‌کنند.

پلاکت‌ها: سلول‌هایی هستند که در لخته شدن خون نقش دارند.

پلاسما: بخش مایع خون است که حاوی پروتئین‌ها، مواد معدنی، هورمون‌ها و مواد زائد است.

سوالات متداول 

چرخه قلبی چیست و چگونه عمل می‌کند؟

چرخه قلبی شامل دو مرحله اصلی است: دیاستول (مرحله استراحت) و سیستول (مرحله انقباض). در دیاستول، قلب آرام است و خون از وریدها به دهلیزها و سپس به بطن‌ها جریان می‌یابد. در سیستول، بطن‌ها منقبض شده و خون را به شریان‌ها پمپاژ می‌کنند. این دو مرحله به طور مداوم و منظم تکرار می‌شود تا خون به طور پیوسته در بدن گردش کند.

سیستم هدایت الکتریکی قلب چگونه عمل می‌کند و چه نقشی دارد؟

 سیستم هدایت الکتریکی قلب شامل گره سینوسی (SA)، گره دهلیزی-بطنی (AV)، و باندل‌های هیس و فیبرهای پیکارجی است. گره سینوسی سیگنال‌های الکتریکی را تولید می‌کند که باعث انقباض دهلیزها می‌شود. سیگنال‌ها سپس به گره AV منتقل می‌شود و از آنجا به بطن‌ها از طریق باندل‌های هیس و فیبرهای پیکارجی منتقل می‌شود. این سیستم هماهنگ‌کننده ضربان قلب است و اطمینان حاصل می‌کند که قلب به طور منظم و کارآمد ضربان می‌زند.