عمل قلب

به جرات می‌توان گفت که قلب حیاتی ترین عضو بدن محسوب می‌شود. قلب با هر تپش خود، سلامتی و عمر انسان ها را تضمین می‌کند. اما گاهی این ارگان حیاتی دچار نقص‌ها و بیماری‌های مختلف می‌شود. در گذشته کوچک‌ترین نارسایی و بیماری قلب، منجر به عوارض جبران ناپذیر و حتی مرگ می‌شد. اما امروزه با پیشرفت روزافزون علوم پزشکی و به‌روز شدن متدهای جراحی قلب، جای نگرانی برای بیماران قلبی و عزیزانشان باقی نمانده. اما جراحی قلب چیست؟ در این مقاله به بررسی ابعاد گوناگون عمل قلب می‌پردازیم.

انواع عمل قلب

عمل قلب هم مانند سایر روش‌های درمانی انواع مختلفی دارد. وابسته به نوع بیماری و تشخیص پزشک، شیوه درمانی و نوع جراحی قلب تفاوت پیدا می‌کند. در این بخش به بررسی برخی از شایع ترین بیماری‌های قلبی و انواع عمل قلب می‍‌‌پردازیم.

جراحی بای پس عروق کرونر (CABG)

این جراحی یکی از انواع عمل قلب است و برای درمان بیماری عروق کرونری (تنگی یا انسداد عروق تغذیه‌کننده قلب) انجام می‌شود. هدف اصلی این عمل بهبود جریان خون به قلب است. این روش درمانی برای عروقی که به طرز شدیدی دچار گرفتگی و تنگی شده‌اند استفاده می‌شود. در این روش، از رگ‌های دیگر بدن برای ایجاد مسیری جدید جهت جریان خون به قلب استفاده می‌شود.

جراحی تعویض یا ترمیم دریچه قلب

قلب انسان خون را در یک جهت مشخص پمپاژ می‌کند. دریچه‌های قلب این وظیفه را بر عهده دارند که خون را در آند جهت معین هدایت کنند. اما گاهی این دریچه‌ها با اختلالاتی همچون اتساع، ترمیم و جایگزینی می‌شوند. در صورت وقوع این اتفاق، بیمار نیاز به عمل قلب پیدا می‌کند. این جراحی‌ها شامل:

• تعویض دریچه: جایگزینی دریچه آسیب‌دیده با یک دریچه مصنوعی یا بیولوژیک.
• ترمیم دریچه: اصلاح دریچه‌های قلبی که نشتی دارند یا به درستی بسته نمی‌شوند.

آنژیوپلاستی و استنت گذاری

خون باید به راحتی و بدون فشار در شریان‌ها جریان داشته باشد اما گاهی عروق مبتلا به تنگی و انسداد می‌شوند و خون نمیتواند عبور کند. راه درمان این بیماری آنژیوپلاستی و استنت گذاری است. در این روش یک بالون کوچک وارد عروق کرونری مسدود شده می‌شود تا انسداد را باز کند. سپس یک استنت (لوله فلزی) در رگ قرار داده می‌شود تا آن را باز نگه دارد.

جراحی قلب باز (Open Heart Surgery)

در این نواع عمل قلب، قفسه سینه باز می‌شود تا جراح به قلب دسترسی مستقیم داشته باشد. این روش به طور معمول برای بای‌پس عروق کرونر یا تعویض دریچه‌های قلبی استفاده می‌شود.

جراحی تعویض قلب (پیوند قلب)

برای بیمارانی که دچار نارسایی شدید قلبی هستند و درمان‌های دیگر موثر نیست، پیوند قلب انجام می‌شود. در این روش قلب بیمار با یک قلب سالم از یک اهداکننده جایگزین می‌شود.

جراحی اصلاح نقص های مادرزادی قلب

این جراحی‌ها برای اصلاح مشکلات ساختاری قلب که از بدو تولد وجود داشته‌اند، مانند سوراخ در دیواره قلب یا مشکلات دریچه‌ای انجام می‌شوند.

جراحی تعویض دستگاه های کاشتنی (مانند ضربان ساز یا دفیبریلاتور)

این عمل قلب برای کاشت یا تعویض دستگاه‌های الکتریکی کوچک در قلب انجام می‌شود که به تنظیم ضربان قلب کمک می‌کنند.

جراحی ابلیشن قلبی (Ablation)

آریتمی یکی از مشکلات شایع قلبی است که به معنی سرعت کم یا زیاد تپش قلبی است. آریتمی قلب به حالت نرمال خطرناک نیست و گاهی مبتلایان بدون جراحی به زندگی خود ادامه می‌دهند. اما گاهی به تشخیص پزشک بیماران آریتمی مجبور به انجام عمل قلب می‌شوند. جراحی ابلیشن بعد از درمان دارویی به بیماران تجویز می‌شود. این روش برای درمان آریتمی‌های قلبی (ضربان‌های نامنظم) به کار می‌رود. با استفاده از گرما یا سرمای شدید، به بخشی از بافت قلب که مسئول ضربان‌های نامنظم است، ضربه های سطحی وارد می‌شود. ر واقع هدف اصلی این جراحی برگرداندن ریتم نرمال به ضربان قلب است.

لیزر عروق Transmyocardial

لیزر عروق Transmyocardial یا TMR)Transmyocardial Revascularization) یک روش عمل قلب است که برای بهبود جریان خون در عضله قلب استفاده می‌شود. این تکنیک عمل قلب برای بیمارانی که به بیماری عروق کرونری دچار هستند و درمان‌های معمول مانند بای‌پس یا آنژیوپلاستی برای آن‌ها مؤثر نبوده یا امکان‌پذیر نیست، کاربرد دارد.

دلایل احتیاج به جراحی قلب

متخصصان و پزشکان باتجربه قلب و عروق، سعی می‌کنند در آخرین مرحله درمان عمل قلب و عروق را تجویز کنند. در واقع در اکثر مواقع سعی می‌شود با استفاده از دارو و درمان‌های دیگر، مشکلات مبتلایان را رفع کرد یا تا حد امکان کاهش داد و تحت کنترل درآورد.یعنی با اقدامات پیشگیرانه از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد. اما گاهی به تشخیص پزشک متخصص باید اقدام به عمل جراحی قلب را در نظر گرفت. در ادامه برخی از بیماری‌هایی که ممکن است منجر به عمل جراحی قلب شوند را نام برده‌ایم.

بیماری عروق کرونری (CAD)

عروق کرونری، عروقی هستند که برای خود ماهیچه قلب عمل تغذیه‌رسانی را انجام می‌دهند. اختلال در عملکرد این عروق می‌تواند منجر به مختل شدن کل عملکرد قلب و در نتیجه آسیب‌های جبران ناپذیر شود. وقتی این عروق به دلیل تجمع پلاک‌های چربی (آترواسکلروز) تنگ یا مسدود می‌شوند، پمپاژ خون به عضلات قلب کاهش می‌یابد و اکسیژن‌رسانی به خوبی انجام نمی‌شود. این مشکل منجر به درد قفسه سینه (آنژین)، تنگی نفس، یا حمله قلبی می‌شود و نیاز به جراحی‌هایی مانند بای‌پس عروق کرونری دارد.

نارسایی قلبی (Heart Failure)

نارسایی قلبی یعنی قلب قادر نیست خون را به درستی به اندام‌ها پمپاژ کند. این بیماری یکی از انواع حاد بیماری‌های قلبی است و اگر به سرعت درمان نشود می‌تواند منجر به بیماری‌های دیگر از جمله مشکلات کلیوی و آریتمی شود.این بیماری شامل طیف گسترده‌ای از علائم است اما برخی از این علائم شامل احساس خستگی، تنگ شدن نفس، افزایش سریع وزن و تورم است. در موارد شدید، عمل قلب و جراحی برای بهبود عملکرد قلب یا حتی پیوند قلب ممکن است نیاز باشد.

مشکلات دریچه های قلبی

قلب به طور کلی شامل 4 دریچه است که هرکدام از این دریچه‌ها وظایفی را برعهده دارند. دریچه میترال، دریچه سه لتی، دریچه آئورت و دریچه ریوی با باز و بسته شدن، جریان خون را کنترل و تنظیم می‌کنند. دریچه‌های قلب یک فرد بیمار ممکن است به طور کامل باز یا بسته نشوند و در نتیجه نارسایی قلبی، ایست ناگهانی قلب و مرگ را به دنبال داشته باشد. علائم این بیماری شامل تنگی نفس، خستگی، تب، افزایش وزن، آریتمی، غش و سرگیجه می‌باشد. اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید به پزشک متخصص مراجعه کنید. ممکن است عمل قلب و جراحی تعویض یا ترمیم دریچه‌های قلبی تجویز شود.

نقایص مادرزادی قلب (Congenital Heart Defects)

همانطور که می‌دانید قلب جنین در 6 هفته اول بارداری شکل می‌گیرد. گاهی به دلایل مختلف قلب به طور کامل تکامل پیدا نمی‌کند و وقتی نوزاد به دنیا می‌آید با قلب ناقص زندگی خود را شروع می‌کنند. این نقص‌های قلبی مادرزادی شامل سوراخ در دیواره بین دهلیزها یا بطن‌ها، مشکلات دریچه‌ای یا سایر ناهنجاری‌های قلبی هستند. علائم این بیماری شامل سینوز یا رنگ غیرطبیعی و کبودی، تنفس سریع و تنگی نفس و یا ادم و تورم می‌باشد. برخی از این مشکلات بسیار خطرناک هستند و ممکن است نیاز به جراحی عمل قلب و یا جراحی اصلاحی داشته باشند.

آریتمی های قلبی (Heart Arrhythmias)

همانطور که در قسمت ابلیشن قلب گفته شد، آریتمی‌های قلبی شامل عملکرد نامناسب قلب در ایجاد ضربان‌های هماهنگ قلب است. ضربان‌های قلب توسط پیام‌های الکتریکی تنظیم می‌شود که گاهی اوقات به دلیل اخلال در عملکرد، منجر به آریتمی‌های قلبی می‌شوند. این آریتمی‌ها در اکثر موارد بی خطر هستند و فرد مبتلا می‌تواند با اصلاح سبک زندگی و دارودرمانی، تا حد زیادی از پیشرفت بیماری جلوگیری کند اما گاهی در مواردی پزشک تشخیص می‌دهد که جراحی برای تنظیم ضربان مانند آبلیشن قلبی (Ablation)، یا کاشت ضربان‌ساز یا دفیبریلاتور نیاز است.

بیماری آئورت (Aortic Disease) یا آنوریسم

آئورت، بزرگترین و حیاتی‌ترین رگ خونی بدن است. این رگ ممکن است دچار اتساع غیرطبیعی (آنوریسم) یا پارگی شود. آنوریسم که به معنی گشاد شدن رگ است، یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های مرتبط به آئورت است که باید جدی گرفته شود. رگ آئورت مبتلایان به این بیماری(کل رگ یا قسمتی از آن)، 1.5 برابر بزرگتر از حالت عادی می‌شود. افزایش سن، استعمال دخانیات، فشار خون بالا و سابقه ژنتیکی و فامیلی از رایج ترین علل بروز این بیماری هستند. جراحی قلب باز، استنت گرافی و روش هیبریدی یا ترکیب این دو روش، از روش‌های اصلی درمان این بیماری هستند.

عفونت های قلبی (Endocarditis)

در واقع عفونت‌های قلبی زیردسته مشکلات دریچه‌های قلبی هستند که در قسمت‌های قلب به آن پرداختیم. اندوکاردیت ناشی از عفونت‌های باکتریایی یا قارچی که ممکن است در صورت عدم درمان سریع به دریچه‌های قلب آسیب برساند یا به طور کامل آن را از بین ببرد. علائم این بیماری شامل درد مفاصل و عضلات، درد قفسه سینه حین نفس کشیدن، خستگی، تب و لرز، عرق کردن شبانه، تنگی نفس، تورم در پاها یا شکم، و صدای غیر طبیعی قلب هستند. در نهایت به تشخیص پزشک، اگر درمان دارویی موثر نباشد، جراحی برای ترمیم یا تعویض دریچه‌های آسیب‌دیده انجام می‌شود.

بیماری پریکارد (Pericardial Disease)

پریکارد، لایه‌ای است که قلب را احاطه می‌کند. در صورتی که مایعات در این فضا تجمع یابد یا پریکارد ملتهب شود، فرد ممکن است علائمی همچون درد قفسه سینه یا تنگی نفس را تجربه کند. اولین مرحله درمان توسط داروهای ضدالتهابی انجام می‌شود اما در صورت عود مجدد یا شدید شدن بیماری ممکن است جراحی عمل قلب برای تخلیه مایعات یا برداشتن بخشی از پریکارد تجویز شود.

کاردیومیوپاتی (Cardiomyopathy)

در برخی بیماری‌ها مانند کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک، عضله قلب بیش از حد ضخیم یا ضعیف می‌شود. این بیماری به طور معمول دچار نارسایی قلبی می‌شود و با آریتمی همراه است. جراح متخصص به جهت اصلاح این وضعیت یا کاهش ضخامت عضله قلب، ممکن است اقداماتی را انجام دهد.

بیماری های شریانی محیطی (Peripheral Artery Disease)

این بیماری به معنی تنگی عروق محیطی (مانند سرخرگ‌های پا و دست) است. علائم این بیماری شامل لنگیدن، پوست براق و سرد اندام‌ها، ریزش مو ادام‌ها و بروز زخم‌های ایسکمیک است. علل بروز این بیماری ممکن است شامل سیگار کشیدن،دیابت، فشار خون بالا، دیس لیپیدمی و افزایش انعقادپذیری خون باشند . درمان این بیماری ممکن است هم دارویی باشد و هم با روش‌های آنژیوپلاستی و بای پس عروقی انجام شود.

تومور های قلبی (Heart Tumors)

این بیماری بسیار نادر است و بروز آن احتمال 1 در 3000 دارد. اما در هر صورت به دلیل جامع بودن این مقاله به صورت خلاصه به این مورد هم می‌پردازیم. به طور کلی دو نوع توده وجود دارد. توده اولیه یا خوش خیم و نوع دوم توده سرطانی و بدخیم. نوع اول قابل درمان هستند و با جراحی عمل قلب به سادگی برداشته می‌شوند اما نوع دوم خطرناک است و ممکن است منجر به مرگ بیمار شود.

سندرم ماره‌فان (Marfan Syndrome)

این اختلال ژنتیکی، بسیار نادر است و در میان افراد در تمام سنین و نژادها و جنسیت ها به احتمال حدود ۱ در ۵۰۰۰ نفر اتفاق می افتد. این سندرم بیشتر در قلب و عروق علائم نشان می‌دهد. آئورت در این سندرم بزرگتر می شود و خطر ابتلا به دیگر مشکلات قلبی را افزایش می دهد. علاوه بر آن این بیماری بر روی دریچه‌های قلبی هم اثر می‌گذارد و در این صورت داروهایی که کاهش فشار خون و ضربان قلب را به دنبال دارند یا جراحی ترمیمی عمل قلب، ممکن است تجویز شود.

ایسکمی قلبی (Myocardial Ischemia)

ایسکمی شدیدتر علائمی همچون فشار و درد قفسه سینه به خصوص در سمت چپ را به همراه دارد. دیگر علائم شایع این بیماری شامل درد گردن و فک، درد شانه و دست، ضربان قلب سریع، تنگی نفس به‌ویژه در زمان فعالیت بدنی، تهوع و استفراغ، تعریق زیاد و خستگی مفرط است. اگر جریان خون به عضله قلب به شدت کاهش یابد، ممکن است نیاز به جراحی برای بهبود اکسیژن‌رسانی و جریان خون باشد، مانند آنژیوپلاستی یا TMR

تنگی یا انسداد شریان های ریوی (Pulmonary Artery Stenosis)

شریان‌های ریوی نقش کلیدی در بدن ایفا می‌کنند. این عروق خون را از بطن راست قلب به سمت لوب‌های ریه هدایت می‌کنند و عمل اکسیژن رسانی به ریه‌ها را انجام می‌دهند. یعنی اگر این عروق دچار انسداد شوند، عملکرد ریه هم دچار اختلال می‌شود. ممکن است باعث آمبولی ریه، فشار خون ریوی و… شود. روش‌های درمانی شامل اصلاح سبک زندگی، دارودرمانی و در مواردی شدیدتر نیاز به جراحی برای اصلاح باشد.

دیسپلازی بطن راست (Arrhythmogenic Right Ventricular Dysplasia – ARVD)

دیسپلازی اریتموژنیک بطن راست، جزو زیر دسته‌های انواع کاردیومیوپاتی قلب است. این بیماری یعنی بافت عضلانی در بطن راست، با فیبر یا بافت چربی جایگزین شود و در نهایت موجب نامنظم شدن ضربان قلب شود. این بیماری بیشتر در جوانان و نوجوانان رخ می‌دهد و این افراد در معرض ایست ناگهانی قلبی هستند. در صورتی که اصلاح سبک زندگی و دارودرمانی نتیجه مطلوب را به همراه نداشته باشد در نهایت مجبور به عمل جراحی قلب و عروق هستید.

سوالات متداول

استنت گذاری یعنی چه؟

استنت‌گذاری (Stenting): این تکنیک به طور معمول همراه با آنژیوپلاستی استفاده می‌شود. در این روش، یک استنت (لوله فلزی کوچک) در عروق کرونری قرار داده می‌شود تا عروق باز بمانند و جریان خون به قلب بهبود یابد.

آماده‌سازی قبل از عمل جراحی قلب به چه صورت است؟

به طور معمول شامل آزمایش خون برای بررسی وضعیت کلی سلامتی، الکتروکاردیوگرام (ECG) برای ارزیابی ریتم قلب، اکوکاردیوگرافی برای مشاهده ساختار و عملکرد قلب، و تصویربرداری قفسه سینه برای ارزیابی وضعیت ریه‌ها است. همچنین، معاینه فیزیکی کامل و مشاوره با متخصص بیهوشی برای برنامه‌ریزی بیهوشی و بررسی مشکلات پزشکی مرتبط انجام می‌شود.